Biyografi Nedir?
Bir bilim insanının, bir sanatçının, yazarın veya kanaat önderinin kişisel hayatını konu alan yazı türüne biyografi denilmektedir. Biyografi yani yaşam öyküsü için, bir kişinin yaşamını ayrıntılı bir şekilde açıklayan edebiyat türü ifadesi de doğru kabul edilmektedir. Düz yazı türündeki eserler bildirme, olay ve düşünce yazısı olmak üzere 3’e ana başlık altında incelenmektedir. Masal, öykü, destan ve roman olay yazıları olarak gösterilirken, makale ve fıkra da düşünce yazılarını temsil etmektedir. Son olarak bildirme yazıları sıralanmak istenirse de; biyografi, otobiyografi, röportaj, haber biçiminde olmaktadır. Biyografi ilk olarak Plutarkhos öncülüğünde ortaya konulmuş ve 16. yüzyılda yaşanan gelişmeler ile biyografi türünün iyi bir noktaya geldiği vurgulanmaktadır.
Yunanca kökenli bir kelime olan biyografi, “biyo” ve “grafi” sözcüklerinden meydana gelmektedir. Canlılık ve yaşam anlamına gelen “biyo” sözcüğüne eser ve kitap anlamına gelen “grafi” sözcüğü eklenmiştir. Tanınan ve insanların hayatlarına dokunan kişilerin yaşam öyküleri genelde merak edilmektedir. Bu kişilerin hayatlarını doğru şekilde öğrenmenin yolu biyografilerinin okunması ile sağlanmaktadır. Biyografi, kişilerin hayat öyküsünü yazınsal hale getirmekte ve hayatını anlatan kitap unvanıyla edebiyat alanında öğretici metinler kategorisinde yer almaktadır. Böylece biyografiye konu olan kişinin hayatı gerçekçi bir şekilde yazıya aktarılmaktadır. Yani yalan ya da abartılı bilgiler bu tür içerisinde bulunmamakta ve konu edilen kişinin hayatı değiştirilmeden kaleme alınmaktadır.
Uzmanlar tarafından biyografi ve otobiyografi yazıları kişilerin yaşamlarını ortaya koyan yapıtlardır şeklinde belirtildiği gibi, bu iki türü birbirinden ayıran en önemli özelliğin yazarının kim olduğu vurgusu da yapılmaktadır. Eğer kişinin yaşam öyküsü bir başkası tarafından yazılırsa biyografi, kişinin kendi yaşam öyküsünü yazdığı eserlere de otobiyografi denilmektedir. Otobiyografilerde kaynak olarak kişi kendini ve aile büyüklerinden aldığı bilgilere yer vermektedir. Bilirkişiler otobiyografi hakkında, yazarın kendisinden söz ederken nesnel olması gerektiğinden dolayı ortaya konulması zor bir türdür yorumunu yapmaktadır. Aynı zamanda bu yazı türünün iyi bir belgesel niteliği taşımasından da bahsetmektedirler.
Biyografi Romanlar
Yazının ve kâğıdın keşfedilmesi ile insanlık tarihi boyunca biyografik romanlar ve otobiyografik romanlar edebiyatın içinde yer almaktadır. Genel olarak biyografik romanlar incelendiğinde belli başlı özellikler taşıdığı fark edilmektedir. Hem geniş kapsamlı hem de ayrıntılı araştırmalar gerektiren biyografi otobiyografi eserlerinin ortaya çıkarılması zaman almaktadır. Biyografi romanlarının başlıca özellikleri belirtilmek istenirse aşağıdaki gibi sıralanmaktadır.
- Hayat hikâyesi roman haline getirilecek kişinin toplum tarafından tanınıyor olması beklenmektedir.
- Anlatılan konuların kronolojik sıraya göre ilerlemesi gerekmektedir.
- Biyografilerde kurgu yoktur ve anlatıların gerçeğe uygun olmasına dikkat edilmektedir.
- Anlatımda belge ve tanıklardan faydalanılmakta ayrıca, kitabın başında veya son sayfasında bunlar belirtilmektedir. Hatta biyografisi yazılan kişiye ait fotoğraflar da istenirse yer almaktadır.
- Anlatımın sade, açık ve anlaşılır olması eserin birçok kişi tarafından okunmasını desteklemektedir.
- Biyografiler konu olan kişinin alanı dışında farklı yönlerini de yer vermektedir.
- Genellikle okuyucularda daha fazla ilgi uyandıracak kişiler seçilmektedir.
- Biyografiye konu olan kişinin yaşamı tarafsız bir şekilde anlatılmaktadır.
Otoritelerce biyografi romanları, hem edebiyat hem de kültür açısından önemli eserler olarak kabul edilmektedir. Çünkü geçmişte yaşayan önemli kişilerin biyografilerinde o döneme ait birçok özelliğe de rastlamak mümkün kılınmaktadır.
Türk edebiyatında biyografi eserleri ve yazarları incelendiğinde uzmanlar tarafından bu türün ilk örneğinin Hasan Ali Yücel’in “Goethe: Bir Dehanın Romanı (1932)” belirtildiği görülmektedir. Romanın önsözünde Hasan Ali Yücel, bu romanın bir hayranlık duygusu ile kaleme alındığını açıklamaktadır. Türk edebiyatında diğer biyografi örneklerine Mehmet Emin Erişirgil’in “Ziya Gökalp: Bir Fikir Adamının Romanı (1951)”, “Mehmet Akif: İslamcı Bir Şairin Romanı (1956) adlı eserleri ile İlhan Selçuk’un 2 ciltlik “Yüzbaşı Selahattin’in Romanı (1973 – 1975), Oğuz Atay “Bir Bilim Adamının Romanı-Mustafa İnan (1975)” yapıtları gösterilmektedir.
Türk edebiyatı dışında Dostoyevski’nin “Suç ve Ceza” ile Amin Maalouf’un “Afrikalı Leo” kitapları da biyografi niteliği taşımaktadır. Biyografi kitapları yanında otobiyografi roman örnekleri de söz edilmek istenirse Nazım Hikmet’in “Yaşamak Ne Güzel Şey Be Kardeşim”, Abidin Dino “Kısa Hayat Öyküm” kitapları fark edilmekte ve bu eserler yanına otobiyografik roman örneği olarak ayrıca Peyami Safa “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” eklenmektedir. Ayrıca bu türe ait yapıtlar için otobiyografi başlıkları tamamen kişisel olduğu ve kişilerin yaşadığı hayata uygun şekilde ve eser içinde ne anlatılmak istendiğini gösterecek bir başlık seçildiğinin de altı çizilmektedir.
En İyi Biyografi Kitapları
En iyi biyografi kitapları kelimeleri ile yapılan aramalarda çıkan sonuçların uzman kişilerin aktarımlarına göre edebiyat dünyasını ve tanınan kişiler ile ilgilenenleri şaşırtmamaktadır. Her dönem ilgili gören türler arasında yer alan biyografi kitapları ve otobiyografi kitapları ayrı bir okuyucu kitlesi olduğu bilinmektedir. II. Dünya Savaşının Yahudi bir çocuğun gözünden anlatıldığı Anne Frank “Anne Frank’ın Hatıra Defteri” otobiyografik kitaplar içinde yer almaktadır. Bu eser 15 yaşında savaş sırasında hayatını kaybeden Anne Frank’ın günlüğünün babası tarafından yayınlanması ile gün yüzüne çıkmıştır. Ayşe Kulin’in Türkan Saylan’ı ele aldığı “Türkan” kitabı bir biyografi niteliği taşıyarak okurların karşısına çıkmaktadır.
Ünlülerin Biyografi Kitapları
Ünlülerin biyografi kitaplarına değinilmek istenirse de Rauda Jamis’in “Frida Kahlo Aşk ve Acı” ile yakın tarih kişilerinin ele alındığı Ashlee Vance’ın “Elon Musk: Tesla SpaceX ve Muhteşem Geleceğin Peşinde” ve Walter İsaacson’un “Steve Jobs” örnek gösterilmektedir. Biyografi türü içinde yer alan ve uzmanlarca da ilginç gösterilen bir yapıt ise Tolstoy’un “Hazreti Muhammed” olmaktadır. Mehmet Demirci’nin “Vatan Ana Samiha Ayverdi” ve İskender Pala’nın “Mevlana” yapıtları da ünlülerin biyografi kitapları arasında yer almaktadır.
Ünlülerin otobiyografi örnekleri de Zülfü Livaneli’nin “Rüzgârlar Hep Gençtir” eseri sayesinde Livaneli’yi yakından tanıma fırsatı bulunmaktadır. Otobiyografi yazan yazarlar kendi yaşamlarında öğrenilecek çok şeyin olduğunu kitapseverlere aktarmaktadır. Okurlarca bu türe örnek gösterilen Mina Urgan’ın “Bir Dinozorun Anıları” kitabı sayesinde, Urgan’ın yaşamından çıkarımlara ulaşılmaktadır. Ünlülerin otobiyografi örneklerine devam edilmesi gerekirse Maksim Gorki’nin “Çocukluğum” ve sinemanın isimlerinden İngmar Bergman’ın “Büyülü Fener”i bu tür için uygun olmaktadır.
Okunması Gereken Biyografi Kitapları
Edebiyat otoritelerince okunması gereken biyografi kitapları ister roman türünde olsun, istenirse uzun hikâye veya anı türünde olsun gerçek hayat hikâyelerinden alınan yaşam öyküleri oldukları için eserlerin sevilmesine ve okunmasına destek vermektedir. Başarılı insanların biyografi kitapları ilham veren, tarihe tanıklık ettiren, yaşamış insanların gözünden döneme bakma şansı sunmaktadır. Dünyada ve ülkemizde önemli isimleri yakından tanınmasına ve onların yaşamlarından hayat dersleri çıkarılmasına fayda sağlamaktadır. Walter Isaacson’un “Einstein (Yaşamı ve Evreni)” kitabı da bu otoriteler tarafından önerilen kitaplardan biri olmaktadır.
Okunması önerilen biyografi kitapları söz konusu olduğu zaman Lesley Hazleton’un “İlk Müslüman” ve Margaret Cheney’in “Zamanın Ötesinde Deha Tesla” eserleri de kendini göstermektedir. Ayrıca yeni çıkan biyografi kitapları her geçen gün kitapevlerinde ve e-ticaret sitelerinde yerine almaktadır. Con Sinov’un “Yarının Adamı Mustafa Kemal’i Anlamak”, Mustafa Topal’ın “Vicdan Bir Kara Kutudur – Robert Oppenheimer” kitapları 2022 yılının ikinci yarısında koyucuların karşısına çıkmaktadır.