“Memleket Hikâyeleri Türk edebiyatında Anadolu’nun en hakiki hikâyeleridir. Anadolu Memleket Hikâyeleri’nde bütün gerçek varlığı ve iç dünyasıyla karşımıza getirilmiştir.”     

Nihad Sami Banarlı

“Geniş ününü mizah ve siyasal yergi yazılarıyla sağlayan Refik Halid’in mizah yazıları gibi hikâyeleri de edebiyatımızın bu alanında bir aşama olmuştur. O zamana kadar İstanbul sınırları dışına çıkamayan Türk hikâyesini Anadolu’ya yöneltmekle hikâyeciliğimize yeni bir ufuk açmış, yeni bir soluk getirmiştir.”

Cevdet Kudret, Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman

“Refik Halid’in anlattığı olaylar bütünüyle yaşadığı dönemin olaylarıdır. Memleket Hikâyeleri ile Gurbet Hikâyeleri’nde canlandırılan kişilerin çoğu adeta canlıdır. Bütün bu yönleriyle Halide Edip onun ‘yalnız Türk edebiyatının değil, Rus ve Amerikan edebiyatlarından sonra, hikâyecilikte cihan ölçüsünde ön planda bir yer işgal edebilecek bir hikâyecimiz’ olduğunu belirtir.”

Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi

Yayıma Hazırlayan Aslıhan Karay Özdaş

Kapak Tasarım Şenol Alanbay

Redaksiyon Ayşegül Oral

Sayfa Tasarım İsmet Sayar

Dizgi Ümit Yavuz

Sayfa Sayısı 200

“Sadece gecelere mahsus, sessiz, lakırdısız, hayaletlermiş gibi günahsız bir sevişme… Gündüzleri birbirlerini görüyorlar, karşılaşıyorlar. Fakat gündüzün buluşanlar sanki gecekiler değildir. Mazlum durgun, uzak, kayıtsız, güya benliğiyle yaptığı o şeyleri hatırlamıyor. Kız da öyle… İşini görüyor, işten başka bir şey üzerinde konuşmuyor. Daha doğrusu eskisi gibi yalnız, emirlere cevap veriyor.” Bu Bizim Hayatımız, Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında, Mısır kapı kethüdası şair Hayret Efendi’nin torunu olan Mazlum Sami’nin gençlik yıllarında, konak hizmetlilerinden Hüsniye ile yaşadığı aşkı ve yıllar sonra tekrar bu aşkın peşine düşmesini konu alıyor. Refik Halid Karay, okuru romana dahil etmedeki ustalığı ile İstanbul’un günümüzde kaybolmuş konak hayatını, aşkı, pişmanlığı, yalnızlığı ve özlemi en yoğun biçimde yaşatıyor.

Elinizdeki kitap Memleket Hikâyeleri’nin yayımlanışının 100. yılına özel Osmanlıca ve Türkçe hazırlanmıştır.

Refik Halid tarafından kaleme alınan eser ilk defa 1919 yılında Osmanlıca basılmıştır. Bu kitabın Osmanlıca sayfaları, 1919 yılındaki baskının tıpkıbasımıdır. Türkçe metinler için yazarın 1947 yılında gözden geçirdiği baskı esas alınmıştır. 

 *** 

“Refik Halid’in anlattığı olaylar bütünüyle yaşadığı dönemin olaylarıdır. Memleket Hikâyeleri ile Gurbet Hikâyeleri’nde canlandırılan kişilerin çoğu adeta canlıdır. Bütün bu yönleriyle Halide Edip onun ‘yalnız Türk edebiyatının değil, Rus ve Amerikan edebiyatlarından sonra, hikâyecilikte cihan ölçüsünde ön planda bir yer işgal edebilecek bir hikâyecimiz’ olduğunu belirtir.” 

Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi

Hep İstanbul’la başladığımız “Memleket Yazıları” dizisi, Refik Halid Karay’ın siyasi yazılarını içeren, elinizdeki Atatürk’e Eğilen Bir Sürgün cildiyle sona ermiş oluyor. Karay’ın muharrir kimliğinin ayrılmaz bir parçasını oluşturan gazeteci ve fıkracı yanı böylelikle 18 kitaplık bir toplamla okurlarına ulaşmış oldu.

1939-1958 yılları arasında Akşam, Yeni İstanbul, Aydede ve Tan’da yayımlanan yazılarında Refik Halid Türkiye tarihinin en hareketli döneminde memleketin geçirdiği siyasi ve kültürel dönüşümlere keskin parantezler açıyor.

Refik Halid Karay, 1939-1958 yılları arasında Tan, Akşam, Yeni İstanbul ve Aydede’deki dünya siyaseti yazılarıyla fıkra yazarlığının ve ironinin hakkıyla nasıl yapılacağını gösteriyor. Mizahi dilinden taviz vermeden dünyanın savaşa sürüklenişini anlatıyor, avucunun içi gibi bildiği Ortadoğu’da süren çatışmaları yorumluyor. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından ise dünyanın yönünün nereye döneceği üzerine kalem oynatıyor. Bunları yaparken siyasi aktörleri de es geçmiyor; Churchill’i alaya alıyor, Hitler’i yeriyor, Mussolini’yi eleştiriyor. Sıra savaş kışkırtıcılarının etrafında birikenlere geldiğinde ise kalemini iyice sivriltiyor.

Refik Halid Karay’ın dünyadaki gelişmelerin nabzını tuttuğu, bunu yaparken de eşsiz bir kara mizah örneği sergilediği yazıları Sulhte Cimri Harpte Müsrif’te okura sunuluyor…

Refik Halid Karay gördüklerinden, duyduklarından kısacası gündelik hayatından beslenerek ele aldığı her konuyu kurduğu analojiler ve metaforlarla açıklar. Sokakta yankılanan bir klakson sesi işitir; sevinç, üzüntü ve gerginlikte o klaksonun nasıl bir ifade aracına dönüştüğünü anlatır. İstanbul kışında bacalardan yayılan kömür tozunu, kurumu görür; kömür ve petrol uğruna yapılan savaşları, savaş kışkırtıcılarının kurumlu hallerini ele alır. Dönemin kıyafet modasına bakar; oradan bir zarafet ve maskaralık tarihi çıkarır. Kimi zaman gündelik hayata kimi zamansa ağlanacak hallere güldürür, düşündürür.

Refik Halid Karay, Taklitten Âdete Gündelik Hayat’ta bir hiciv ustasına yakışır şekilde, sıradan olaylara sıra dışı ve mizahi yorumlar getiriyor; toplumun ve dünyanın detaylarda gizlenen alışkanlık ve tarihlerini ortaya koyuyor…

Refik Halid Karay’ın 1952-1953 yıllarında Siyaset: Haftalık Politika ve Kültür Gazetesi’nde yayımlanan yazılarının derlendiği Elli Yıl Önceki, okurunu 1900’lerin Haydarpaşası’na, Sarayburnu’na, Tepebaşı’na, Beyoğlu’na, Bostancı’dan Caddebostanı’na uzanan bir gezintiye çıkarıyor…

Refik Halid bu gezintide eski İstanbul’un atmosferini, kışlık ve yazlık tiyatrolarını, kahve içme âdetini, gece simitlerini, bir seçkinlik alameti olan bastonları, “bonjur” denilen kuyruklu ceketleri anımsatıyor…

Elli Yıl Önceki, usta bir yazarın gençlik hatıralarında iz bırakmış o eşsiz İstanbul’un semtleri, insanları ve âdetleri…

"Nilgün, karakteri kısaca anlatılacak ve şahsiyeti kolayca belirtilecek kadınlar arasına sokulamaz. Kendisiyle haftalarca bir vapurda seyahat ettim; aylarca bir dam altında kaldım; tam iki sene hasretini çektim; aklım hep onunla meşguldü. Seviştik, nişanlandık, ayrıldık, tekrar karşılaştık. Bütün bu yakınlıklar ve uzaklıklar, ayrılıklar ve buluşmalar sonunda Nilgün bir muamma olmakta devam etti."

"Cadıbostanı, yani şimdiki Caddebostanı... O tarihte, haftada bir kere İstanbul’dan kalkan, yandan çarklı, bir ufacık vapur, muayyen yerlere uğraya uğraya İzmit’e kadar gider. Fakat uğradığı yerlerde iskele, rıhtım yoktur; açıkta durur, vapura kayıklar yanaşır ve müşterilerle eşya uzak bir yolculukta olduğu gibi zorlukla, bağrışa haykırışa çıkarılır. Cadıbostanı bu duraklardan biridir ve hakikaten bir bostandan başka bir yer değildir. Etrafgöz alabildiğine yalnız bağ ve bağlar ortasında tek tük köşkler. Köşkler ya aşıboyalı, yahut kaplamaları siyahlaşmış, boyasızdır. Biricik yol, yine Bağdat Caddesi’dir; ama eski usul, iri iri kaldırım taşlarıyla döşenmiş. Bugünkü çeşmeler yine yerli yerinde: Ayrılık, Selami, Çatal ve Bostancı çeşmeleri ..." -Refik Halid Karay- Refik Halid Karay, Üç Nesil Üç Hayat’ta okuru Abdülaziz, II. Abdülhamit ve Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki İstanbul’a götürüyor; yemek sofralarından, ramazanlardan, kadın erkek ilişkilerine kadar pek çok sosyal unsuru gözlemleyerek gazeteci kalemiyle anlatırken, yakın tarihin gündelik olaylarını, kültürel dönüşümlerini renkli, mizahi ve son derece keyifli bir üslupla gözler önüne seriyor.

"Güzel tasvir etmek Refik Halid’in müktesep hakkıdır. Onu lisandaki kuvvet bakımından ancak Flaubert ile mukayese edebilirim. Hatta Flaubert’in ölçerek biçerek yazdığı cümleler onun âleminden daha merasimsiz çıkabiliyor. Sürgün Türk dilinin Madam Bovary’sidir." -Refi Cevat Ulunay- "Bilhassa Hilmi Efendi tipi Duhamel’in ölmez Salavin’i gibi edebiyat tarihinde unutulmaz bir hatıra olarak kalacaktır. İşte büyük sanat ve yaratıcılığın mucizesi... Türk dilinin bu eşsiz sanatkârına muhakkak ki en güzel üslubu borçluyuz." -Halid Fahri Ozansoy- "Sürgün üslup itibarıyla bir harikadır. Tahkiye, ruh ve karakter tahlilleri kudretli, insan ve memleket tasvirleri çok yüksektir. Eser baştan aşağı o devrin yıkılışını, dejenere tiplerini bütün açıklığıyla, yalnız karakter tahlilleri yapmak suretiyle bize göstermektedir." -Suat Derviş-

"Ah, o zamanki hanımefendilerin kibarlığı, o halayıkların güzelliği, o saz âlemleri ve helva sohbetleri!... Hoş, ezberlediğim o tesirli cümlenin sade bana değil, efendime de faydası dokunmuştu. Zamanın padişahı onu rütbe, mesnet ve servete gark etmişti; göğsü nişanlarla dolmuştu. Bana bile fahri olarak galiba bir unvan verilmişti ki artık sadece: Ago! Ago! diye hitap etmiyorlar, o çetrefil dilli, ince belli, sırma saçlı, narin, nazik, nazenin Çerkez kızları beni: Ago Paşa! diye çağırıyorlar, böyle okşuyorlar, böyle öpüyorlardı." İstanbul Türkçesini en güzel kullanan yazarlardan biri olan Refik Halid Karay, Ago Paşa’nın Hatıratı’nda mizahi bir bakış açısı ve üslupla 1920’li yılların yaşamını, geleneklerini, alışkanlıklarını anlatıyor.

Irmağa giden yol, kasabadan kurtulunca, göz alabildiğine uzanan sayısız şeftali bahçeleri arasından geçerdi. Haziran içinde bile taşkın dere ayaklarının çamurlu, ıslak tuttuğu bu gölgeli yerlerde otlar bütün bir yaz mevsimi yeniden yeniye sürer, kızgın güneş, ağaçların tepelerinde meyvaları pişirirken, rutubetli toprakta birbiri arkasına yoncalar fışkırır, çayırlar kabarırdı. Suların serinliği, taze ot kokusu, gölgelik ve bereket içinde bahar, bu bahçelerde ta kışa kadar uzanıp giderdi.

Refik Halid Karay’ın incelikli eleştirel tavrı, muhalif  bilincinin her türlü kalem oyunlarından uzak sahihliği Cihangir Dalkavuğu Tarih toplamın da yer alan tarih yazılarını uyanık bir zihnin rehberliğinde okumayı zorunlu kılıyor. Karay’ın hem tarih kavramına yaklaşımı, tarihin gelenekle şekillenmiş yapısına isyan eden tavrının yanında tanıklık ettiği döneme ilişkin zengin bir bellek arşivine sahip olması muhtelif zamanlarda yazılmış bu yazıları daha da benzersiz kılıyor. Düz çizgisel tarih anlayışının vasat koşullandırmalarından uzak öngörüleriyle tarihin aynı zamanda sosyo-ekonomik yönünün kaydını tutan Cihangir Dalkavuğu Tarih dile getirdikleriyle ve “Tarih”e isyan manifestosuyla her zamankinden daha fazla vazgeçilmez bir kaynak olma niteliğini taşıyor:

“Tarih! Seni artık cihangir dalkavuğu ve zulüm çığırtkanı olmaktan kurtarmalıdır. Fatih lerin dehasını sena eden sensin; müşevvik ve mücrimsin! Hakkını, yurdunu korumak için ciğerlerini parçalayan zavallı mağlûba dudak bükmek, hak yemek için zafer peşinde dünyayı kana boyayanlara secde etmek, işte hilkatın, marifetin bu!”

Kaba söze başvurmayan politik hicvin ve mizahın en başarılı örneklerini sunan Refik Halid Karay, edebiyatımızın en usta mizah yazarı ve düşünürlerinden biridir.

Zengin mizah kültürünün ve yaratıcı dehasının ürünü çok sayıda mizah eseri ortaya koyan Karay, Kalem’de “Kirpi” imzasıyla başlayan ve Cem’de başyazarlıkla süren mizah yazarlığı ile İttihat ve Terakki’ye yönelik muhalefetin belirlediği Mütareke’ye kadar olan dönem ve Mütareke’den Milli Mücadele’nin sonuna kadar, özellikle Aydede üzerinden yürüttüğü etkin muhalefet döneminde Türk mizahına damgasını vurmuştur.

Refik Halid Karay’ın Tan, Akşam, Yeni İstanbul, Aile, Olay, Her Kalem, Zafer ve Aydede gibi gazete ve dergilerde yayımlanan yazılarından derlenen Güzel Sanat Suçları devlet, toplum, birey ve sanat döngüsünün nelere kadir  olduğuna dair güçlü bir bellek işçiliğine sahip. Geleneksel sanatlar, resim, heykel, tasarım, mimari ve şehircilik, müzik, tiyatro ve sinema üzerine dil ustası bir yazarın sanatı ve en çok da hayatı nasıl ele aldığını, toplumda sanata olan yaklaşımın nasıl olduğunun netlik ayarı yazarın inceliklerle örülü üslubunun bir parçası haline geliyor.

Refik Halid Karay’ın sanatın her türüne hayırhah yaklaşımı, mesuliyetini hiçbir kişi ve kuruma, dönem anlayışına borçlu olmayan bakışı elinizdeki kitabın temel öngörülerinden biri. Karay’ın olabildiğince erken bir dönemde temenni ettiği “Güzel Sanat suçları mahkemesi”ne, sanatta adalete her zamankinden daha fazla lüzum olduğunu aklımızdan çıkarmadan elbette.

Refik Halid Karay Akşam, Yeni Gün, Tan ve Yeni İstanbul’da yayımlanan yazılarından bir araya getirilen İnsanlık Halleri Huy Arabeskleri’nde huylarımızın, insanlık hallerimizin arkeolojisini çıkartıyor. Asrımızın en büyük kusurunun ihtisası hiçe sayarak herkeste her şeyi bilmek ve başarmak iddiası olduğunu dillendiren yazarın hatırından çıkmayan her ayrıntı, her incelik bitip tükenmek bilmeyen yeni bir dünya ile tanışmamıza vesile oluyor.

Huylu huyundan vazgeçmez… Refik Halid Karay en çirkin huylarımızın hapsedildiği zindanın kapısını açan bir anahtar olarak bildiklerimiz ve bilmediklerimiz, huylarımız ve huysuzluklarımız, tekmili birden insanlık hallerimize ilişkin huyu suyu yerinde, lisanı münasiple kaleme alınmış “huylu”, “huysuz” yazılar ile karşımızda…  

 Refik Halid Karay’ın 1956-1957 yıllarında Yeni İstanbul gazetesinde tefrika edilen seyahat yazılarını bir araya getiren Bir Denizden Bir Denize yazarın Batı ve Kuzey Avrupa’ya yaptığı yolculuklar sırasında tuttuğu notlardan hareketle kaleme alınmıştır. Karay, “Gezmeye doyamıyorum. Evimi ve ev hayatımı severim ama bu sevgi ara sıra ona, ‘Allahaısmarladık, yine buluşuruz,’ diyebildiğim için bezdirici olmuyor,” diyor. Edebiyatımızda örneğine nadiren rastlanan seyahat edebiyatı türünün seçkin bir örneği olan Bir Denizden Bir Denize yaptığı yolculukları, gezindiği şehirleri renk cümbüşü içerisinde anlatan yolculuk sevdalısı bir yazarın eğlendirici, neşeli ve hayranlıkla beslenmiş izlenimleriyle tadına doyum olmaz bir okuma şöleni sunuyor okuruna.

 “Lisan bahsinde esas derdim tad ve ahenktir. Zira şu kanaatteyim ki Türkçemizin öbür Türkçelere ve birçok ecnebi lisanlara üstün vasfı asırlardan beri elimizde armonize edilmiş, lezzetli hale gelmiş olmasıdır.

Bizim Türkçemiz hem tatlı hem ahenklidir,” diyen Refik Halid Karay’ın Tan, Akşam, Aydede ve Yeni İstanbul’da yayımlanmış yazılarını bir araya getiren Türkçenin Tadı ve Ahengi, dilinin güzelliğiyle akıllarda yer etmiş; hem dil inkılabıyla, dilde sadeleşmeyle, dil siyasetiyle hem de kelimeler arasındaki ince nüansları hafızasına kaydeden dil işçisi bir yazarın özel dünyasına açılan bir kapı.

Her satırında leziz bir üslupla dile, gramere, toplumsal değişime, dil reformuna, deyimlere, Türkçeye eğilen yazar kelimelerin bilinmeyen tarihinde katmerli ve elbette eğlenceli bir yolculuk vaat ediyor.

Her kalem erbabının öyle kolay kolay üstüne kafa yoramayacağı konularda bitmeyen bir iştahla, kılı kırk yaran bir merakla kalem oynatan ender yazarlarımızdandır Refik Halid Karay. Yazarın Tan, Akşam, Yeni İstanbul, Aydede, Aile, Mizah gibi gazete ve dergilerde yayımlanan yazılarından bir araya getirilen Ağaç ve Ahlak; mevsimler, çiçekler, hayvanlar ve ağaçlardan bahisle zevk ehli bir yazarın hayatın her anına dair sunduğu fotoğraflardan oluşuyor. Gömleği dışarıda bırakma modasından tutun, haşerelerin keçisi pireye, parfüme, ilkbahar cinayetlerine, İstanbul’un sesine, kokulara ve renklere kadar uzanan bir cümbüşün içerisinde Refik Halid’in lisanı ile baş başa kalacaksınız.

Refik Halid Karay’ın sürgünden döndükten sonra 8 Mayıs 1948 tarihinde yeniden yayımlamaya başladığı Aydede dergisi 1 Ekim 1949 tarihli 125. sayıya kadar varlığını sürdürmüştür. 1922’de 90 sayı çıktıktan sonra derginin başyazarı ve kurucusu Refit Halid’in yurtdışına gönderilmesiyle Aydede’nin ilk dönemi de kapanmış oluyordu.

İlk yayınından daha uzun ömürlü olmasına rağmen Aydede’nin İkinci dönemi ilk dönemi kadar popüler olamamıştır. Adalet Cimcoz, Fikret Adil, Cemal Refik, Ercüment Ekrem Talu, Orhan Murat Arıburnu, Fazıl Ahmet Aykaç, Recep Bilginer ve Sermet Muhtar Alus

Aydede’nin ikinci döneminde yazılarıyla yer almış, Turhan Selçuk ise derginin kapak karikatürlerine can vermiştir. 1948-1949 yılları içerisinde yaşanan politik gelişmeler derginin siyasal hicvinin belirlenmesinde ön plana çıkmıştır. Aydede’nin ikinci dönemi ile birlikte eski muhalif mizah yazarı kimliğine yeniden kavuşan Refik Halid güçlü, incelikli ve sivri mizah anlayışı ile muhalif duruşunu yansıtmaya devam etmiştir. Türk mizahının doruk noktası Aydede, 3 ciltlik bir çalışmayla ilk defa okur karşısına çıkıyor.

Refik Halid Karay’ın Tan, Akşam, Çiçek, Yeni İstanbul, Divan, Zafer, Aydede, Olay ve Yeni Gün’de yayımlanan yazılarından bir araya getirilen Doğuştan Kadıncıl’da yine Refik Halid’in şaşırtan maharetine ve ilgi alanlarının ne kadar geniş olduğuna bir kez daha tanıklık edeceksiniz.

Dilin ve sözün erbabı bir yazardan kadına dair her şeyin dillendirildiği metinler bu kitapta fazlaca yer tutuyor. Şapkasından çorabına, etek boyundan ayakkabısına, makyajından saç boyasına, yelpazesinden kınasına, hatta iç çamaşırına kadar bir kadınla ilgili olabilecek her şey üzerinde adeta uzmanlaşmış bir yazardır Refik Halid.  Doğuştan Kadıncıl’da toplanan yazılarıyla Refik Halid, yeni yaşam biçimleri sonrasında ortaya çıkan toplumsal çözülmeye karşı takındığı tavrı ve kadın özgürleşmesinin önündeki sorunları ele alan bakışıyla çağının önünde bir yazar olduğunu bir kez daha kanıtlamış oluyor

Memleket Hikâyeleri’nin unutulmaz yazarı Refik Halid Karay’ın 1938-1965 yılları arasında Tan, Akşam, Yeni İstanbul, Zafer gibi dönemin en çok ses getiren gazete ve dergilerinde yayımlanan eserleri Memleket Yazıları dizisinde yeniden hayat buluyor. Karay’ın muharrir kimliğinin ayrılmaz bir parçasını oluşturan gazeteci ve fıkracı yanı böylelikle 18 kitaplık bir diziyle okurlarına ulaşıyor. Memleket Yazıları 1938-1965 ile Türkiye tarihinin en hareketli döneminde memleketin geçirdiği siyasi, kültürel, kentsel dönüşümler konusunda Refik Halid’in neler düşündüğü, Osmanlı geçmişini nasıl değerlendirdiği ve hatırladığı, tek parti iktidarı sırasında ve demokrasinin tesis edilmeye çalışıldığı yıllarda memleket gündemine nasıl baktığı daha iyi anlaşılacaktır.

Memleket Hikâyeleri’nin unutulmaz yazarı Refik Halid Karay’ın 1938-1965 yılları arasında Tan, Akşam, Yeni İstanbul, Zafer gibi dönemin en çok ses getiren gazete ve dergilerinde yayımlanan eserleri Memleket Yazıları dizisinde yeniden hayat buluyor. Karay’ın muharrir kimliğinin ayrılmaz bir parçasını oluşturan gazeteci ve fıkracı yanı böylelikle 18 kitaplık bir diziyle okurlarına ulaşıyor. Memleket Yazıları 1938-1965 ile Türkiye tarihinin en hareketli döneminde memleketin geçirdiği siyasi, kültürel, kentsel dönüşümler konusunda Refik Halid’in neler düşündüğü, Osmanlı geçmişini nasıl değerlendirdiği ve hatırladığı, tek parti iktidarı sırasında ve demokrasinin tesis edilmeye çalışıldığı yıllarda memleket gündemine nasıl baktığı daha iyi anlaşılacaktır.

Memleket Hikâyeleri’nin unutulmaz yazarı Refik Halid Karay’ın 1938-1965 yılları arasında Tan, Akşam, Yeni İstanbul, Zafer gibi dönemin en çok ses getiren gazete ve dergilerinde yayımlanan eserleri Memleket Yazıları dizisinde yeniden hayat buluyor. Karay’ın muharrir kimliğinin ayrılmaz bir parçasını oluşturan gazeteci ve fıkracı yanı böylelikle 18 kitaplık bir diziyle okurlarına ulaşıyor. Memleket Yazıları 1938-1965 ile Türkiye tarihinin en hareketli döneminde memleketin geçirdiği siyasi, kültürel, kentsel dönüşümler konusunda Refik Halid’in neler düşündüğü, Osmanlı geçmişini nasıl değerlendirdiği ve hatırladığı, tek parti iktidarı sırasında ve demokrasinin tesis edilmeye çalışıldığı yıllarda memleket gündemine nasıl baktığı daha iyi anlaşılacaktır.

Memleket Hikâyeleri’nin unutulmaz yazarı Refik Halid Karay’ın 1938-1965 yılları arasında Tan, Akşam, Yeni İstanbul, Zafer gibi dönemin en çok ses getiren gazete ve dergilerinde yayımlanan eserleri Memleket Yazıları dizisinde yeniden hayat buluyor. Karay’ın muharrir kimliğinin ayrılmaz bir parçasını oluşturan gazeteci ve fıkracı yanı böylelikle 18 kitaplık bir diziyle okurlarına ulaşıyor. Memleket Yazıları 1938-1965 ile Türkiye tarihinin en hareketli döneminde memleketin geçirdiği siyasi, kültürel, kentsel dönüşümler konusunda Refik Halid’in neler düşündüğü, Osmanlı geçmişini nasıl değerlendirdiği ve hatırladığı, tek parti iktidarı sırasında ve demokrasinin tesis edilmeye çalışıldığı yıllarda memleket gündemine nasıl baktığı daha iyi anlaşılacaktır.

2 Ocak 1922’de yayın hayatına başlayan mizah dergisi Aydede dönemin karışık siyasal ikliminde muhalif kimliği, incelikli mizah anlayışı ve güçlü duruşuyla dikkat çekmiş ve bir döneme damgasını vurmuştur. Refik Halid’in başyazarlığını ve kuruculuğunu üstlendiği dergi dönemin siyasal ve toplumsal anlayışlarını günümüze taşımakla kalmamış aynı zamanda yılları aşan sağlam mizah anlayışıyla da Türk mizah tarihinde kendine önemli bir yer edinmiştir. Düşünceyi kahkahaya feda etmeyen Aydede’de Mustafa Kemal’den, Enver Paşa’ya, Yahya Kemal’den, Rıza Tevfik’e, Reşat Nuri’den, Halide Edip’e kadar dönemin siyaset, edebiyat, basın alanındaki ünlü simaları hiciv ustası Refik Halid’in sivri kaleminden nasibini almıştır. Türk mizahının doruk noktası Aydede, 2 ciltlik bir çalışmayla ilk defa okur karşısına çıkıyor.

"Yalnız birimize, kendimize olmak ümidiyle o tarafa ihtiyatla, aramızda konuşur, alınacak eşya üzerinde münakaşa eder gibi yaparak yaklaştık, yanaştık. Cesaret, cüret neredesin? Halbuki daha o devirde, Abdülhamit saltanatının son günlerinde ben Fransa İhtilali’ni okumuş, "Cüret, cüret, daima cüret!" cümlesinin Fransızcasını ezberlemiştim. Yüreğim yine güm güm atıyordu; sesim, kendimin bile tanıyamayacağım kadar boğuk ve değişik; bacaklarım, başkalarının bile farkına varacağı derecede sarsak ve titrekti. Yanlarına bu halde gelince, aynı kadın, bizim tüysüz, çelimsiz, toy, ürkek ve beceriksiz üç genç olduğumuzu daha iyi anladığından, ilk sözü atmak rolünü üzerine aldı..." Refik Halid Karay, birbirinden bağımsız, gözlem ve tasvir kuvvetini ortaya çıkaran hikâyelerini topladığı İlk Adım’da, dönem yaşantılarına ışık tutan detayları anlatmaktaki ustalığı ve duru Türkçesi ile özgün tarzının tipik bir örneğini sergiliyor.

"Sakın aldanma, inanma, kanma... Yalan dolan makaraları yine sağılmaya başlanacak, yine elimizdekiler kapılıp deve yapılacak; toklar çekilip biraz da açlar yalanacak... Bu işin künhü budur! Polis zannedeceksin, harami çıkacak; nimet diye gideceksin, tuzak çıkacak; melek görünecek, şeytan çıkacak... Gözünü açmazsan yine yumurtalar cılk çıkacak! Hülasa artık her sakallıyı baban sanma, her lafa kulak asma, kabadayılığa yekûn tut, efeliğe kapılma... Bu benim sana baş nasihatim: Gözünü aç, ayağını tetik at, yine aldanma, inanma, kanma!" Refik Halid Karay, Sakın Aldanma, İnanma, Kanma’da, savaş yıllarında yaşanan, parasızlığı, yiyecek, içecek, yakacak kıtlığını, halkın düştüğü sefaleti, söylenen yalanları, aldatmaları alaylı ve hicivli bir üslupla dile getirirken, mütareke yıllarında Hatay - Antakya üzerine kaleme aldığı öyküler ile de okuyucusuna belgesel niteliğinde bir eser sunuyor.

"Koyda sabah oluyordu. Sular demin mürdümeriği rengindeydi; şimdi çağlabademi gibi, tüylü ve buzlu bir yeşile boyandılar, daha sonra gökyakutun, en soğukta bile iç hararetini muhafaza ettiği sanılan ve mavi bir kan damlasını andıran ılık rengini aldılar; bundan da vazgeçtiler, zannettim ki, bir çam ormanı, yan yatmış, bilmediğim bir tesirle fıkırdayarak eriyor: ‘Anladım,’ dedim, ‘tabiat kullanacağı boyaların tecrübelerini burada yapıyor. Hilkatin laboratuvarındayım!’ Dalgalar hışıldadılar, sözümü alkışladılar." Tek baskısı 1943 yılında gerçekleşen Makyajlı Kadın yıllar sonra okurla tekrar buluşuyor! Refik Halid Karay, birbirinden bağımsız yazılardan oluşan Makyajlı Kadın’da, İstanbul, insanlık halleri, aşk, güzellik, sanat, yeme-içme, dalkavukluk, giyim kuşam gibi temaları ele alıyor. Türkçeyi kullanmadaki ustalığı, özgün tasvirleri, detaylarda yakaladığı zenginlik ile okuyucuyu, ilginç portreler, fikirler ve mekânlar arasında pek keyifli bir gezintiye çıkarıyor.

"...İşte bunun için, bu meziyetlerinden dolayıdır ki şu zamanda hemen durmayıp âşık olmak lazımdır. Dünyanın dertlerini unutmak ve felaketleri görmemek için en kestirme yol, gözlerimizi aşkın bağıyla örtmek ve kulaklarımızı aşkın pamuğuyla tıkamaktır. Her keseye elverişli, en ehven ve en şairane çare budur, aşktır!" Refik Halid Karay, otuz beş hikâyeden oluşan mizah türündeki kitabı Tanıdıklarım’da, tanıdığı kişileri, gezip gördüğü yerleri, tattığı, kokladığı, okuduğu, kısacası aşina olduğu her şeyi güçlü tasvirleriyle okuyucusu ile buluştururken mizah yeteneği ile de keyifli anlar yaşatıyor.

"Ulu Tanrı, aman, halimize nazar kıl! Şimdi, bizi bir gün kabul edeceğin ‘Cennet’ ile ‘Cehennem’in işleriyle meşgul olacak sıra değil. Temmuzun ortasındayız; bu, zaten bir netameli aydır. Yeni tabirle -sen âlimsin, elbette manasını bilirsin- radikal bir düzene muhtacız... Sen bunu yapmazsan, sanıyorum ki, harbe hazırlana hazırlana, yere, göğe, denize dinamit, gaz, bomba yığa yığa, pek yakında bizler, bizim küremizi kuyrukluyıldız haline sokup senin yıldızlarına, belki de dosdoğru sana saldırtacağız. İşi o derece azıttık, haberin ola! Hâşâ, elbette bilirsin!" Tanrı’ya Şikâyet, insan canının hiçe sayıldığı, modernleşme adı altındaki ilerlemenin aslında makineleşmeden ibaret olduğu ve bu makinelerin katliam aracına dönüştüğü İkinci Dünya Savaşı yıllarını konu alıyor. Refik Halid Karay, hicivli kalemiyle ve trajik olaylara mizahla yaklaşmadaki başarısıyla okuyucusuna tam bir kara mizah örneği sunuyor.

"Evvela bilmemiz lazım gelen bir mesele vardır; en temelli, canlı mesele: Mizah her aklın, her zekânın dokuyacağı bir kumaş değildir. Latife olgun bir meyve gibi kemale erdirilip öyle ortaya konmak lazım gelir. Mizah süpürge sopası değildir; vurmak, dövmek, kaba kaba güldürmek için kullanılsın. Bu bir fırçadır, dimağımızın yorucu ilim ve hayat yollarında topladığı tozları alır; nazik, ince bir iştir. Mizahta da ehliyet, kabiliyet şarttır." -Refik Halid Karay- "Refik Halid kalemini doğuştan getirdiği mizah kabiliyeti yönünde denemesi sonucu meşhur olmuştur" Yakup Kadri, Gençlik ve Edebiyat Hatıraları 1969 İlk baskısı 1922’de yapılan Ay Peşinde’de Refik Halid Karay kendisini şöhrete kavuşturan mizah gücünü kullanarak dönemin sosyal olaylarını, değişik katmanlardan kişilerini, gülümsemeyle gözyaşı arasındaki duygu aktarımlarıyla paylaşmaya devam ediyor.

“İstanbul’dan bahsedecektik. Uzakta kalanlar için İstan-bul’un kaldırımları bozuk değildir, sokaklarda çamur ve süprüntü yoktur; tramvaylarda ve vapurlarda azap çekilmez. Musluklardan Terkos yerine kevser akar, sersemletici lodos ılık bir buse, dişleyici poyrazı bir serin nefestir. Bilhassa çöl-de onu konuşurken hep beyaz yelkenlerin kayıp gittiği şurup renkli denizler, avize gibi şıkırdayan pınarlar, ağızlarından şekerleme kadar tatlı sözler dökü-len kızlar görürsünüz.” Refik Halid Karay Memleket Hikâyeleri’nin devamı niteliğinde olan Gurbet Hikâyeleri’nde ikinci sürgünlüğünü geçirdiği Ortadoğu’yu güçlü kalemiyle resmeden Refik Halid Karay, hatıra karakterindeki satırlarıyla gurbette duyulan vatan hasretini somutlaştırarak okura taşıyor. Yeraltında Dünya Var’da ise memleketlerinin sınırları dışında yaşayan Nihan ve Nebil karakterlerine hayat verirken, aşk, yalnızlık ve macera temalarının arasında İstanbul hasretini işliyor

"Dünkü Ankara’ya tepeden bakarken içinde bir yer şiltesi ve bir basma yorgan duran bir oda düşünüyordum; şilteye uzanmak ve yorganı başıma çekmek, yarı ölmek için... Bugünkü Ankara karşısında ava çıkarılmış bir seter gibi enerji, keyif bataryası kesilmiştim; canlı, neşeliydim; koşmaya, iş görmeye, zevk sürmeye kendimde sonsuz bir kudret, taşkın bir istidat buluyordum." -Refik Halid Karay

Meşrutiyet’in ilanına rastlayan 23 Temmuz’dan sonra gelen ilk günün, yani 24 Temmuz’un Gazeteciler Bayramı olarak kabulünde önemli bir role sahip olan Refik Halid Karay, “Bizde gerçekten demokrasi, matbuat hürriyetine ilişmeden iktidarda durabilecek bir hükûmete kavuştuğumuz gün tahakkuk etmiş olacak,” diyordu.

Tan, Akşam, Yeni İstanbul ve Aydede’de yayımlanan yazılardan bir araya getirilen Bu Gazeteciler’de damıtılmış bir Türkçe ile siyasetin, edebiyatın ve en çok da hayatın içinden geçen, hiç eskimeyen zamanlarda soluk alan bir muharririn tanıklıklarını okuyacaksınız.