Al-Bilad al-Arabiyya fi al-wathaiq al-Uthmaniyya - Osmanlı Belgelerinde Arap Vilayetleri (Cilt 2)

Al-Bilad al-Arabiyya fi al-wathaiq al-Uthmaniyya - Osmanlı Belgelerinde Arap Vilayetleri (Cilt 10)

Al-Bilad al-Arabiyya fi al-wathaiq al-Uthmaniyya - Osmanlı Belgelerinde Arap Vilayetleri (Cilt 9)

Al-Bilad al-Arabiyya fi al-wathaiq al-Uthmaniyya - Osmanlı Belgelerinde Arap Vilayetleri (Cilt 8)

Al-Bilad al-Arabiyya fi al-wathaiq al-Uthmaniyya - Osmanlı Belgelerinde Arap Vilayetleri (Cilt 7)

Al-Bilad al-Arabiyya fi al-wathaiq al-Uthmaniyya - Osmanlı Belgelerinde Arap Vilayetleri (Cilt 6)

Al-Bilad al-Arabiyya fi al-wathaiq al-Uthmaniyya - Osmanlı Belgelerinde Arap Vilayetleri (Cilt 5)

Al-Bilad al-Arabiyya fi al-wathaiq al-Uthmaniyya - Osmanlı Belgelerinde Arap Vilayetleri (Cilt 4)

Al-Bilad al-Arabiyya fi al-wathaiq al-Uthmaniyya - Osmanlı Belgelerinde Arap Vilayetleri

v.1 Al-nisf al-awwal min al-qarn 10 H / 16 M.
v.2 Awasit al-qarn al-ashir al-Hidjri / al-sadis ashar al-Miladi
v.3 Awahir ahd al-Sultan Sulayman al-Qanuni
v.4 Al-Haraman al-Sharifan fi ahd al-Sultan Salim al-Thani 974 H /1566 M-982 H-1574 M.
v.5-6 Al-Wilayat al-Iraqiya fi ahd al-Sultan Salim al-Thani 1: 974-982 H /1566-1584 M.
v.7 Mintiqa al-Khalidj fi al-qarn ashir al-Hidjri / al-sadis ashar al-Miladi
 v.8 Wilaya al-Djazair fi al-qarn al-ashir al-Hidjri / al-sadis ashar al-Miladi.
V.10: Wilaya Tunis fi al-qarn al-ashir al-Hidjri / al-sadis ashr al-Miladi.

This book is the first volume of a series being prepared in the Arabic language to serve researchers in the history of the Ottoman period. in this project, documents relatingtothe Arablandson subjects such asadministrative history, ruraldevelopmentefforts,public works,public health,education, science andscholarship,pressandpublications,arecompiledandtranslatedinto Arabicandpublishedtogether with theLatin-script transcriptionsof thetexts in Ottoman Turkish.This firstvolumecontains104documents in total selectedfrom the Muhimmeregistersof the15th and16th centuries.Theoriginal text of each document is presented side by side with its Arabic translation where the reader can see the excellent loyalty of the latter to the former.

Sultan 2. Abdülhamid Arşivi İstanbul Fotoğrafları - Photographs of Istanbul From the Archives of Sultan Abdülhamid 2

Thisbookis theoutcomeofan extensiveresearch workbyProf. Dr. RecepÇiğdem from Harran Universityin Turkey. It ispublished within IRCICA’sSeriesof ShariaCourt Registers. Itanalyzes therecordsof the Ottoman Sharialaw courtspreservedatSt.St.Cyriland Methodius NationalLibraryin Bulgaria. In the first chapter of the book the author gives information on the cases dealt with by these courts, the procedures for the appointment of the qadis (judges) and naibs (deputy judges), the terminology of judicial records, documents issued by the courts, and a number of other subjects of interest for the law historian. The second chapter is devoted to Muslim minority courts with coverage of such themes as the structure of the Sharia courts; the First Instance Court, theCourtof Appeals, the High ShariaCourt, relationsbetween theShariacourtsandsecular courts,administrativeauthorities,officials, lawyers, the extent of the power of these courts, among others. The third chapter, which is the main part of the study, examines individual registers. A total of 191 registerspreservedin the library were scrutinizedanddocuments relatedtoeach case were scanned. The ForewordofProf. Çiğdem explains in detail the salient featuresofeach chapterandspecifies that thethirdchapter focuses mainlyon theShariacourtsof theindependenceperiodin Bulgaria, specifically between 1878-1945. The extensive bibliography and the index of personal names will be useful for researchers concerned.

The Telhis were outlines, written by Ottoman viziers, of documents on matters to be submitted to the consideration and decision of the Sultan. These outlines are important because they constitute original references pertaining to various subjects of interest to researchers on the administrative and political history of the Ottoman period. The Telhis registers kept in the Ottoman Archives in Istanbul comprise a collection of those that were written by Grand VizierSinan Pasha,aprominent figureof16th century. Heisknown for his remarkablepolitical career, havingbeen appointedvizier fivetimesover morethan seven years. Alsoremarkable was his militarycareer markedbysuccesses – as theconquerorofYemen andofTunisia – andalsobyfailures. He left numerous writings that are particularly important for historians who study the period of his functions. Prof. Dr. Halil Sahillioğlu, an authoritative scholar in Ottoman history and studies on the Ottoman archives, has prepared for publication Sinan Pasha’s Telhis that are found in the libraries and museums of Istanbul. The book is supplemented with indexes.

IRCICA’s Historyof Ottoman ScientificLiteratureseries is completed with the General Indexof the Historyof Ottoman ScientificLiterature.This lastvolume contains the indexes of authors and works mentioned in the earlier volumes of bio-bibliographies which were devoted to the scientific literature published in various branches of sciences throughout the Ottoman period and all over the Ottoman geography. The project was implemented under the editorship and supervision of Prof. Ekmeleddin İhsanoğlu, by the Departmentof Bibliographies and Manuscriptsof IRCICA. The index is composedof threeparts; the namesof authors/translators, the namesof thebooks in the Latin alphabet, and the names of the books in the Arabic script.

This volume contains the supplements to the volumes published earlier on mathematics, geography, music, military arts, natural and applied sciences, and medical sciences on one hand, andabibliography of on books on the classification and methodology of sciences written duringthe Ottoman period, on theother.Someadditions were madetotheentriesaboutauthors includedin earlier volumes; thus, information obtainedlaterabout218authorsand their works was added. A list of nearly 2000 maps was added to the supplement to the volume on geography.

This sixth bookin theseries titled Historyof OttomanLiteratureofSciencegivesbibliographic information on thescientific works –books, treatises,articles, reports, legal documents, etc. – that were produced in the fields of natural and applied sciences during the Ottoman period (1299-1923) over the geographicalareacoveredbythe Ottoman state, together with biographical information on theirauthors.Thebranchesof sciencecoveredin thebookare: physics, chemistry, meteorology, botanics, zoology, geology, engineering, agriculture, animal husbandry, forestry, construction, gastronomy, precious stones. The books published previously in this series were on the scientific literature on astronomy, mathematics, geography, music, military arts and science. The next publication will cover the literature in medicine, dentistry and pharmacology.

This studytitled Historyof theLiteratureof Military ArtandScienceduringthe Ottoman Period(OASLT) is thefifth bookin the Historyof Ottoman Scientific Literature Series. It covers the years 1299-1923 in Ottoman history and geography and deals with the authors and their works that comprise books, treatises, reprints, maps,etc.,about militaryartandscience.The worksofknown authorsarefollowedbyanonymous works that were written duringthe same period and within the same geography. The works, which this study focuses on, are divided according to the following subjects: Military laws and regulations; military literature; military geography; military art and science; military engineering; health and hygiene; ballistics; aphorisms of famous commanders;guns; machineguns; tanks; infantry, thecavalry; marksmanship; mapsandsketches;aviation-airplanes-balloons,etc.The main objectiveof thisbookis topresent information on theliteratureof militaryartandscienceduringthe Ottoman periodfor thebenefitof thereadersandresearchers,as well as providing facilities for those who do research in this field and guide them in their studies.

This book is part of the History of Ottoman Literature of Science Series in which works on astronomy (1997), mathematics (1999) and geography (2000) werepublishedpreviously. It includesan introduction,authorsandtheir works, worksbyunknown authorsandindices. Thebook consistsof206authors. Information about the works whose authors are known isgiven chronologicallyunder separate headings. One can findthe worksbyunknown authors at theendof thebook. As in thepreviousbooks in this series, thepresent work mentionsapproximately1000books, treatises (risales)andarticles written on Ottoman music between the years 1300-1923. It also gives information about their authors as well as manuscript and printed works.

Two new volumes have been published within the framework of IRCICA’s research project on the History of Science in the Muslim World. Following the first two volumes entitled History of Ottoman Astronomical Literaturepublishedin 1997, these two aredevotedto the History of Ottoman Mathematical Literature. This publication resulted from more than a decade’s research in the framework of IRCICA’s large-scale project aimed at recording and highlighting Muslim scientists’ contributions to scientific advancements during the past centuries. This two-volume compendium on the history of mathematical literature contains a foreword, an introduction, the main part, a bibliography and indices.

Darülfünun - Osmanlı'da Kültürel Modernleşmenin Odağı (2 Cilt)

Osmanlı Devleti idaresinde İşkodra vilayeti konumu itibariyle idarî açıdan farklı uygulamaların tespit edildiği bir yerdir. Burada özellikle İşkodra sancağında tatbik edilen ve Dağlı İdaresi olarak isimlendirilen idarî teşkilata ilişkin uygulamalar dikkat çekmektedir. Zira bu uygulama idarî özellikleriyle genel anlamda Osmanlı taşra idaresi dışındadır. Bunun nedeni İşkodra sancağında içtimaî yapıda görülen ve bahsedilen farklılıkları ortaya çıkaran ilişkilerdir. Müslüman Arnavutların Katolik Arnavutlar ile olan münasebeti mülkî yapıda farklı uygulamaları ortaya çıkardığı gibi benzer durumu malî, askerî, hukukî ve içtimai yapıda da görmek mümkündür. Nitekim Osmanlı idaresinde İşkodra vilayetiyle ilgili çalışmalarda genel değerlendirmelerin dışında hareket edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada İşkodra’da Dağlı İdaresi şeklinde tanımlanan idarî, malî, askerî ve hukukî özellikleriyle öne çıkan yapıya dair tespitler yapılmıştır. Böylece Osmanlı idaresinde İşkodra vilayetinin sahip olduğu konumu demografik ve idarî yönleriyle ortaya koymak mümkün olmuştur. 

Yüksek bordaya ve kürekli gemilere nispetle muazzam bir ateş gücüne sahip olan kalyonlar, 1682 yılından itibaren Osmanlı Donanması’nın ana savaş gemisi olarak kabul edilmiştir. 1701 Bahriye Kanunnâmesi ile donanmada en az 40 kalyonun mevcut bulunması hedeflendikten sonra ise, kalyon inşası Tersâne-i Âmire’nin dışında da yaygınlık kazanmaya başlamıştır. 18. yüzyıl boyunca kalyonların imal edildiği tezgâh sayısı giderek artmış, bazı dönemlerde inşalar Tersane-i Âmire’den ziyade taşrada yoğunlaşmıştır. Yüzyılın ilk üç çeyreğinde Osmanlı taşra tezgâhları içerisinde en çok kalyon inşa edilen tezgâhlar ise Sinop, Rodos ve Midilli olmuştur. Bu kitap, ilgili taşra tezgâhlarında kalyonların inşası için gerekli organizasyonun detaylarına odaklanmıştır. Yıllar alabilen bir kalyonun inşa sürecinde; gerek malzemelerin temini, gerek işçilerin tedariki meselelerinin nasıl gerçekleştirildiği, örnek olaylarla gözler önüne serilmiştir. Tüm bu organizasyon içinde Osmanlı merkez-taşra ilişkilerinin boyutları yanında, Osmanlı idaresinin önceki yüzyıllarda edindiği tecrübenin 18. yüzyılda taşrada kalyon inşa organizasyonuna nasıl aktarıldığı da ortaya konulmaktadır.

Türkiye’de şehir tarihi konusunda çalışmalar Avrupa’ya göre daha geç tarihlerde başlamış olsa bile son yıllarda hızlı bir ivme kazanmış durumdadır. Türk toplumunda yerel tarihe karşı ilginin her geçen gün artması bu konuda çok sayıda çalışmanın yapılmasına katkı sağlamaktadır. Bu kitapda Tanzimat’tan başlayarak Meşrutiyet’e kadar olan süreçte Gerede kazası çeşitli yönleriyle incelenmektedir. Arşiv belgeleri ve alanda yazılmış eserlerden yola çıkılarak 19. yüzyılın ikinci yarısında Gerede kazasının idari yapısı, sosyo-kültürel yapısı ve ekonomik yapısı ortaya konulmaktadır. Ayrıca bölgede çıkan olaylar da belgeler ışığında incelenmektedir. 

İnsana dair her olayda az ya da çok var olan iktidar duygusu, tarih boyunca iyi veya kötü olaylarla kendisini göstermiştir. Bazen bir idareyi tesis ederken bazen ona karşı oluşan direnişi simgelemiş, bazen devlet kurdururken bazen devlet yıkmış, kimilerini birbirlerine dost kılarken, kimilerini de düşman etmiştir. İktidarı yaşanmışlıklar üzerinden irdeleyen bu kitabın örneğini oluşturan Osmanlı Devleti, Türk İslam devlet geleneğinin bir temsilcisi ve zirvesi olarak tarihte mümtaz bir yere sahip olmuştur. Kuruluşundan yıkılışına kadar altı yüz yılı aşkın bir zamanda, tek hanedanla üç çağda ve üç kıtada hüküm süren muazzam bir medeniyet inşa etmiştir. Bu süreçte Orta çağın geleneksel toplumlarıyla savaşmış, onlara diz çöktürmüştür. Yeni çağın reformcu Batılı devletleriyle savaşmış, onlarla başa baş mücadele etmiştir. Yakın çağın emperyalist kapitalist yeni dünya düzenine karşı direnmiş ve kendi içinden modern bir devlet çıkarmıştır. Nihayet bu kitap, tarih boyunca hakkında fikirler yürütülen ve eserler meydana getirilen iktidarı ve iktidar mücadelesini, belli bir zaman diliminde ve coğrafyada yaşanan olaylardan örnekler vererek anlatmak amacıyla hazırlanmıştır.

Bu kitapta, Osmanlı Devleti’nin 1854-1914 döneminde gerçekleştirdiği 43 dış borçlanma kapsamındaki ilişkiler iki farklı ağ analizi yöntemiyle incelenmiştir. Global ağ analizi çerçevesinde, dış borçlanma süreci açısından önem arz eden neden-sonuç ilişkileri araştırılmıştır. Dış borçlanmaya yol açan nedenler belirlenmiş, ekonomik düzeni nasıl şekillendirdikleri ortaya konulmuştur. Bu kapsamda hangi finansal kuruluşlarla dış borçlanma ilişkisine girildiği, dış borçlanmaların miktarı, bu aktörlerin menşei ve Osmanlı’daki ekonomik faaliyetleri ele alınmıştır. Ego ağ analizi bağlamında, dış borçlanma ilişkileri iki ayrı dönem olarak incelenmiştir. İlk olarak, Osmanlı Devleti’nin 1854-77 zarfında gerçekleştirdiği dış borçlanmalar borcu borçla finanse etme ilişkisine dayalı olarak seyir göstermiştir. Bu dönemde alınan dış borçlanmalarda rol oynayan aktörlerin oluşturduğu ilişkiler ağı, 1875 yılında geri ödemelerin durdurulmasına (Moratoryum) ve 1881 yılında Düyun-u Umumiyye İdaresi’nin kurulmasına yol açmıştır. Dış borçlanma sürecinde ikinci dönem ise 1885-1914 yılları arasını kapsamaktadır. Bu dönemde yapılan dış borçlanmalar, borç-borç ilişkisinin yanı sıra, altyapı yatırımları odaklı olarak gerçekleştirilmiştir.

II. Meşrutiyet döneminin en mühim travmalarından biri, belki de birincisi, 31 Mart Vak‘ası’dır ve bu vak‘a meşrutiyet ruhunu zehirleyen önemli bir hadisedir. Nitekim II. Meşrutiyet’in ilânı akabinde meşrutî idare algılarındaki farklılıkların da etkisiyle ülke hızlı bir şekilde askerî bir ayaklanmaya sürüklenmiştir. Bu ayaklanma, Hareket Ordusu tarafından bastırılmış; neticesinde II. Abdülhamid tahttan indirilmiş; ayaklanmanın mürettip ve müşevviki olduğu iddiasıyla pek çok kişi muhakeme edilerek idâm, kürek, kalebent, sürgün ve hapis gibi cezalara çarptırılmıştır.

31 Mart Vak‘ası’nın evveli ve ahiri çerçevesinde mühim şahitlerinden birisi Hurşit Paşa’dır. Paşa, vak‘a çıktığında Tophane Nâzırı’dır. Vak‘a devam ederken Heyet-i Nâsiha reisidir. Vak‘a bastırıldıktan sonra da İdâre-i Örfiyye ilânı neticesinde teşkil olunan Divân-ı Harb-i Örfî’nin reisidir. 31 Mart Vak‘ası’nın bu denli şahidi olan bir şahsiyetin vak‘a hakkındaki müşahade ve mülahazaları fevkalade kıymetlidir.

“The use of the Ottoman system for the supply of soldiers in time of war may be estimated from the fact, that an armed horseman was required for every fief of the value of twelve pounds a year, and another for every additional twenty pounds. In the time of Solyman these fiefs were able to furnish 150,000 cavalry. The feudal troops were always kept in readiness, nor was anything required to summon them to the field but an order of the Sultan to the two Beglerbegs of the Empire from whom it was communicated to a regular gradation of officers entrusted with the task of mustering these Spahi, or Cavaliers, in their separate divisions. This force served without pay. If they fell in battle, they were honoured as martyrs: if they distinguished themselves, or if the expedition was successful, they were rewarded with larger gifts of property. All their hopes of advancement depended upon the Sultan, and his success in war. They were ready to do his bidding in any part of the world, for the greater part of every country which they subdued was divided among the members of their own body.”

“Osmanlı Son Dönemi”, modern zaman kurgusunun tarihi arka planını oluşturur. Aynı zamanda, “Büyük Güçler” olarak adlandırılan Avrupalı devletlerin kurmayı hayal ettikleri, yeni dünya düzeni için yürüttükleri politikaların sahnelendiği bir devirdir. Bu eserde ilk olarak, Osmanlı Devleti’nin son döneminin siyasi ve ekonomik gelişmeleri, Avrupalı devletlerin Osmanlı özelindeki planları doğrultusunda ele alınmıştır. Daha sonra yıkılış sürecinin dönemsel analizi ve Avrupa’da ortaya çıkan gelişmelerin yansımaları, karşılaştırmalı olarak yorumlanmıştır.

Türk tarihinin dönüm noktalarından biri olan Küçük Kaynarca Antlaşması’ndan I. Dünya Savaşı’na kadar olan süreci, ayakta kalma mücadelesi ekseninde ve bu süreçte yaşanmış ana problemler temelinde yeniden canlandırma çabasıyla, “Osmanlı” ve “Büyük Güçler” ilişkisini sorgulama fırsatı sunan bu eser, Yakınçağın başlangıcından günümüze kadar uzanan sorunların kaynağına inmeyi hedefliyor. Bu anlamda eserde, Osmanlı’yla öteki dünya arasındaki rekabetin son halkasını, eleştirel yeni bir bakış açısıyla ve arşiv belgeleriyle desteklenmiş bir şekilde takip etme imkânı bulacaksınız

Avrupa'da kadınlara hitap eden yüzlerce derginin bulunmasına rağmen Osmanlı coğrafyasında bu tarz bir derginin olmamasını büyük bir eksiklik olarak gören ve muhafazakâr bir çizgide yayın politikası belirleyen Mürüvvet, temel amacını Osmanlı kadının eğitim ve kültür düzeyini yükseltmek olarak ifade etmiştir. Bu çerçevede Osmanlı coğrafyasında ve dünyada meydana gelen çeşitl olayları okuyucusuna duyurmuş, bilim dünyasında meydana gelen gelişmelerden ahlaki konulara, günlük hayata ilişkin pratik bilgilerden edebiyata çok çeşitli alanlarda içerik hazırlanmıştır. Mürüvvet dergisi kadınların eğitim ve kültürel düzeyini artırmak amacıyla yayınlanarak önemli bir boşluğu doldurmuştur.

Son dönem Osmanlı tarihi çalışmalarında demografi biliminin önem kazandığı görülmektedir. Çoğunlukla nüfus defterlerine dayalı olarak yapılan çalışmalar yerel ölçekli dahi olsa imparatorluğun nüfus yapısını, bileşenlerini, doğum, ölüm, göç vs. olgularıyla ekonomik yapısının ortaya çıkartılmasına dair önemli veriler sunmaktadır. Bu bağlamda daha çok Yeniçeri Ocağı’nın yerine kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediye Ordusu’na gereksinim duyulan erkek nüfusun nitelik ve niceliklerinin ortaya konulması ve halktan toplanacak vergilerin hesaplanması amacıyla 1831 tarihinde II. Mahmut döneminde yapılan ilk genel nüfus sayımından sonra belirli periyotlarla imparatorluğun sonuna kadar nüfus sayımlarının devam ettiği görülmektedir.
Bu çalışmada sahip olduğu Afrodisias antik kenti ile dünya miras listesine giren Aydın’a bağlı Karacasu Kazasının mahalle, köy ve çiftliklerinde yaşayan erkek Müslim ve gayrimüslim nüfusun yer aldığı 1841 ve 1845 yılına ilişkin NFS.d. 3072 ve 3073 numaralı defterler incelenmiştir. Süleyman Rüşdi ve Küpelioğlu aileleri gibi Karacasu’nun yetiştirdiği önemli ailelerinin de soy kütüklerine dair kayıtlarının bulunduğu bu defterler sayesinde 19. yüzyılın ilk yarısında önemli bir konuma sahip olan Karacasu Kazası’nın demografik özellikleri ortaya çıkartılmaya çalışılmıştır.

Bu çalışma, Osmanlı Tarihi Araştırmaları -2- 2. Meşrutiyet adıyla dizi kitabımızın ikincisi olarak, alanın uzman tarihçileri tarafından yazıldı. Türkiye'de Osmanlı Tarihi Araştırmaları içinde özelleşilmiş bir alan olarak II. Meşrutiyet döneminin siyasi ve devletlerarası ilişkiler, askeri, toplumsal ve toplumsal-kültürel boyutları yanında özellikle ihmal edilmiş sağlık, spor ve sanat cephesinin de ele alınıp tartışıldığı bu çalışmada, özgün yazılarla, karmaşık ve hâlâ üzerinde tartışmaların yürüdüğü bir çerçevede çok yönlü bir bakış ve yaklaşım yazarlarca benimsendi. Bu dönemin Osmanlı Devleti ve Osmanlı Tarihi için "son perde" özelliği, yıkılışı canlandırma olduğu malumdur. Dönemin tüm siyasi ve toplumsal aktörleriyle; Jön Türk kuşağının II. Abdülhamid döneminden devreden varlığı, İttihat ve Terakki ve bıraktığı politik miras, 1908-1918 ve 1918-1922 döngüsünü anlamlandırır. Türk politik, toplumsal ve ekonomik düşüncesinin modern sıfatını kazanması mücadelesinin tüm deney-deneyimlerinin aktörleri olarak; politika adamları, bürokratlar, sivil-asker ayrımı olmaksızın bu failler, düşünür-yazarlar ve edebiyat kalemleri, tıp ve tüm diğer bilim dallarının meslek insanları, hekimler, eczacılar vd. spor ile sanat insanları "kitlelerin sahneye" girişini hazırladılar, tahrik ettiler. Onların öncü rolleri, düşünce ve eylemleri kitabımızdaki her bir yazıda çerçevelenerek, değerlendirildi ve tartışıldı.

6 Eylül 1987 referandumu, Türk demokrasi tarihi açısından son derece önemli bir yere sahiptir. Bu referandum ile 12 Eylül 1980 askeri darbesinin demokrasiye açtığı yaralardan biri sarılmaya çalışılmıştır. Liderler, siyasi hakların iadesi konusunda yapılan referandum esnasında, halkın desteğini sağlamak adına pek çok siyasi enstrümandan faydalanmıştır. Bunlar içerisinde en ilginci ise renklerin kullanımı olmuştur. Referandumda evet ve hayır oy pusulaları için kullanılacak mavi ve turuncu renkler, tarafların elinde bir tür sembolik savaş aletine dönüşmüştür. Hatta siyasi aktörler, referandum kampanya sürecinde duygu ve düşüncelerini ifade etmek adına günlük kıyafetlerinde bu iki renkten birini tercih etmiştir. Referandum tarihi yaklaştıkça propaganda dili de sertleşmiştir. Artık liderler tarafından “Turuncu nonoş rengi! Mavi ise Yunan rengi!” olarak tarif edilir hale gelmiştir.

Türkiye’de Osmanlı askerî tarihi konularını serhad çalışmaları kapsamında ele alan ve literatüre önemli katkılar yapan eserlere her geçen gün bir yenisi ekleniyor olsa da, devrin terminolojisini ortaya koyan, belgelerin doğru okunduğu kadar anlaşılmasını da sağlayan çalışmaların henüz benzer bir yoğunlukta yapılmamış olması alanın en önemli eksikliklerinden biri olarak göze çarpmaktadır. Zira meşruiyet skalasının bir parçası olarak imparatorluk mekânlarının mütemmim cüzü olan serhadlerdeki askerî örgütlenmenin ortaya konulması, bu bağlamda Osmanlı askerî tarihi üzerine yapılacak yeni çalışmalara ışık tutacak önemli argümanlar sağlayacaktır. Bu bağlamda elinizdeki çalışma, 1683-1699 Harbi’nde Osmanlı’nın Habsburg sınırındaki örgütlenmesini, garnizonların organizasyonundaki değişim ve bu değişimin yarattığı ekonomik koşullar çerçevesinde ele almaya çalışmaktadır. Harbin gidişatındaki değişime paralel olarak askerî ve malî tedbirlerin Osmanlı merkezî idaresi tarafından hayata geçirilmeye çalışılması ve bu yeni yapının beraberinde getirdiği problemlerin çözüme kavuşturulması, değişen yapıya uygun yeni bir askerî / malî uygulamanın yapılmasını zorunlu kılmıştır.

Şâhidî, 16. yüzyıl şairleri arasında yer almaktadır. Osmanlı devletinin uzak bir eyaleti olan Mısır’da hayatını sürdürmüştür. Şâhidî, Gülşenî tarikatına intisap etmiştir ve Gülşenîliğe gönülden bağlıdır. Kendisini âşık ve Melami olarak zikreder. Ancak o, mutasavvıf şairler arasında yer almaz. Nitekim şiirlerinde Gülşenîliği ve fikirlerini yayma amacı taşımaz. Sade bir dille samimi ve canlı bir ifadeyi yakalayan şair, Fuzûlî’den ziyade şiir sultanı olarak gördüğü Bâkî’nin etkisi altındadır ve onun üslubunu benimsemiştir. Bilinen tek eseri Dîvân’ıdır. Dîvân’ında 248 şiir bulunmaktadır. Bu şiirlerden 236’sı gazeldir. 9 şiir kaside nazım şekliyle yazılmıştır. Bu nazım şekillerinden başka müseddes nazım şekli ile kaleme alınan 3 şiir mevcuttur.
Dört bölümden meydana gelen bu çalışma, Şâhidî Dîvânı’nın Latin harfleriyle transkripsiyonunu ve diliçi çevirisini içermektedir. 1. Bölüm Şâhidî’nin Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvân’ı başlığını taşımaktadır. 2. Bölümde ise yazma nüshanın tanıtımı yapıldıktan sonra metnin kuruluşunda takip edilen yöntem izah edilmişt 4. Bölüm metinde geçen bütün kelimeleri içeren “Dizin”den oluşmaktadır. Çeşitli sözlüklerden istifade edilerek hazırlanan “Dizin”de kelimelerin anlamı eser bağlamında verildi. Dîvân nüshasının tıpkıbaskısı kitabın sonuna ek olarak ilave edildi.

Tarih araştırmaları, birincil kaynakları bulmak ve ulaşılan bilgileri tarih metodolojisine uygun bir şekilde sorgulamayı esas alır. Bu nedenle elde edilen her veri ve kullanılan kaynaklar birbirini doğrulayacak nitelikte olmalıdır. Olaylar analiz edilirken, tarafsız, önyargısız, bilimsel ve gerçekçi bir bakış açısı ortaya konmalıdır. Bununla birlikte olayların yaşandığı dönemin şartları ve olaylara etki eden bütün faktörler dikkatli bir şekilde incelenmelidir.
Bu eser, Osmanlı Devleti’nin klasik dönemine ilişkin sosyoekonomik gelişmeleri, Avrupa ile karşılaştırmalı olarak yeniden incelemeyi hedeflemektedir. Bu nedenle yazar, Osmanlı klasik dönemine ilişkin kaynaklarda doğru bilenen bazı bilgilerin yanlış veya hatalı olduğunu ortaya koyarak önceki çalışmaların eksik olan yönlerini tamamlama iddiasını taşımaktadır.
Eserde Osmanlı Devleti’nin kısa sürede neden ve nasıl büyük bir dünya devletine dönüştüğünün arka planı, coğrafi keşiflerden sonra iddia edildiği gibi ticaret yollarının gerçekten değişip değişmediği, Avrupa’yı dize getirdiği yıllarda doğru ekonomik tercihler yapıp yapmadığı, devleti yıkılışa götüren sorunların kaynağının nerede aranması gerektiği ve Osmanlı idarecilerinin ortaya koymuş oldukları siyaset ve tedbirlerin aslında ne olması gerektiği gibi soruların cevapları eleştirel bir bakış açısıyla ele alınmıştır.
Eser, eleştirel tarihçiliğin ve geçmişin araştırılmasında belge ve akılcı karşılaştırmaya dayanmayan tarih yazımının aksine, Osmanlı sosyoekonomik tarihinin klasik dönemini özgün bir yaklaşımla yeniden düşünmeye ve sorgulamaya sevk ediyor.

Osmanlı yenileşme sürecinin en belirgin özelliği orduda yapılan ıslahat hareketleridir. Özellikle 19. yüzyıla gelindiğinde gözlenen Batılılaşma eğilimleri Avrupa’ya gönderilen çok sayıda öğrenci ve Avrupa’dan getirilen bilim adamı ve askerlerle kendini gösterdi. Bunların arasında yer alan ve çalışmamızın konusunu oluşturan Colmar von der Goltz 1883 yılından itibaren öldüğü tarih olan 1916 senesine kadar Osmanlı coğrafyasında yaşamıştır. Osmanlı topraklarında bulunduğu bu süre içerisinde sadece mesleki anlamda eğitim vermekle kalmamış, aynı zamanda kültürel anlamda da Türk toplumuyla uyum içerisinde bir çizgide yaşamıştır. Kolmar von der Goltz gibi daha öncesinde ve sonrasında Osmanlı yurduna onlarca yabancı subay, bilim adamı ya da diplomat görev yapmak üzere getirilmiştir. Bunların içerisinde çok azı ülkeye bu kadar uzun yıllar görev yapmıştır. Bunun yanı sıra Goltz Paşa kendi birikimi ve şahsi özellikleriyle Osmanlı zabitleri başta olmak üzere aydın ve bürokratlar üzerinde oldukça etki bırakmıştır.

Döneminin önemli isimleri tarafından kaleme alınmış çok sayıda hatırat ve gazete yazısı von der Goltz ile alakalı övgü dolu anlatımları barındırır. Özellikle son dönem Osmanlı zabitlerinin Batılı fikirleri ve Alman hayranlıklarının da tesiri ile olsa gerek çeşitli askeri yayın organlarında Goltz Paşa’nın fikirlerine ve şahsına yönelik methiyelere rastlamak mümkündür. Buna karşılık olarak Goltz Paşa’nın Türk askerinin ve komuta kademesinin gururlarını okşayan cümleler sarf ettiği kendi kaleminden çıkan yazılara yansımıştır.

Çok değil, yüz yıl kadar önce Türkiye’de tarihçiler Osmanlı tarihinin yazılmadığını iddia ediyorlardı. Daha doğrusu bu iddialar Osmanlı tarihinin çağdaş yöntemlerle yazılmadığı üzerineydi. Henüz modern tarih düşüncesi ve araştırmalarının başında olan tarihçiliğimiz için her iki iddianın da doğruluk payı vardı. Oysa bu durum kendilerinden öncekiler tarafından da fark edilmişti. Hanedan tarihi ve vakanüvislerin yazdıklarının dışında Osmanlı tarihi farklı cepheleriyle ele alınmamıştı. Osmanlı tarihini geniş kaynak kullanarak bütünüyle ele alan ilk örneği yabancılar verdiler. Joseph von Hammer-Purstgall bunların başında gelmektedir.

Dünyada Türk tarihçiliği başlığı altında Osmanlı tarihi araştırmalarının yanısıra Türk tarihinin diğer safhalarını içeren kayda değer yayınlar yapılmıştır. Bu çalışmanın ilgi odağı doğrudan Osmanlı tarihyazımı olarak seçildi. Sorularımız Osmanlı araştırmalarının yürütüldüğü ülkelerde Osmanlı tarihine ilginin başlaması, yükselişi, düşüşü veya Osmanlı tarihinin bir parçası olmasına rağmen bazı ülkelerde yeterli ilgiyi neden görmediği üzerinde şekillendi. Doğu Avrupa, Balkanlar, Kafkaslar, Ortadoğu, Kuzey Afrika ülkeleri Osmanlı Devleti ile iç içe geçen tarihlerine rağmen birçoğunun tarih araştırmalarında Osmanlı Tarihi kayda değer bir yere sahip değildir. Bu çalışmada bunun nedenlerinin yanısıra dünyadaki çeşitli ülkelerin Osmanlı Tarihini nasıl bir perspektifte aldıkları ortaya konulacaktır. Bu ilk ciltte Rusya, Fransa, Almanya, Avusturya, Macaristan, Hollanda, İtalya, Yunanistan, İsveç, Bulgaristan ve Arap ülkeleri odak noktası kılınarak bu soru yanıtlanmaya çalışılmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu’nun altın çağını incelemek ve o dönemin siyasi ve kültürel yapısını, âlimlerin, şairlerin ve memurların yetişme koşullarını, devlette yüksek bürokrasinin işleyişini, atamaların, terfilerin, kadrolaşmaların nasıl şekillendiğini bir portre üzerinden araştırmak gerekseydi, herhalde Gelibolulu Mustafa Âli’den daha iyi bir örnek seçilemezdi. Gerçekten de Mustafa Âli’nin geniş tecrübesi, yaşadıkları ve tanıklıkları, aynı zamanda 16. yüzyılın tartışmasız en iyi tarih eseri “Künhü’l-Ahbar”ı ve diğer eserleri dönemin ruhunu, Türk devlet yapısını, bürokratik geleneğini anlamak için eşsiz birer kaynaktır.

Şehzade Selim’in kâtibi olarak başlayan kariyeri, uzmanlaşma ve profesyonelleşme düzeyi yüksek maliye bürokrasisinin seçkin bir üyesi olarak imparatorluğun önemli şehirlerinde devam etti. Halep, Şam, Bosna, Üsküp, Tiflis, Erzurum, Kahire, Cidde vb. gibi merkezlerde devlet hizmetinde bulunurken neredeyse dolaşmadığı Osmanlı şehri kalmamıştır, ki bu bir memurun nasıl bir imparatorluk coğrafyası ve vizyonu içinde olduğunu da göstermektedir. Bu şehirlerin mali defterlerini tutarken, aynı zamanda toplumun, siyasetin ve tarihin de kaydını tuttu. Bakî, Hayâlî gibi okul arkadaşları ve döneminin diğer önemli şairleri, edipleriyle hep iç içeydi; Osmanlı siyasi ve ahlâk literatürünün başyapıtı Ahlâk-ı Alâi yazılırken Kınalızâde’nin yanıbaşında olan, gerektiğinde düzeltmelerini yapan ve ondan pek çok şey öğrenen gene Âli’den başkası değildi. Nef’î’yi yetiştiren ve ona mahlasını veren de kendisiydi.

Osmanlı bürokratlarının pek çoğu yaşamlarına önde gelen siyasi kişiliklerin hizmetinde başlamışlardı. Âli de öyleydi. Ona göre Türk devlet yapısında ve bürokrasisinde en temel sorun adalet temelinde liyâkatı ödüllendiren toplum anlayışının çarpıtılması ve akamete uğratılması olmuştur. Siyasi kişiliklerin büyük mücadeleleri, liyakat, atamalar, kadrolaşma, ittifaklar, hizipleşme ve partizanlık… Türk siyasi yaşamının o gün olduğu gibi bugün de gündemden hiç düşmeyen konuları.

Cornell H. Fleischer bu çalışması ile “Osmanlı iskeletini eksikliği oldukça hissedilen ete büründürme, yalnızca kemikleri değil, organları, damarları, duyguları, ritimleri de belirleme, bugün ancak cansız kalıntıları bulunan organik gerçekliği yeniden yapılandırma girişimine” soyunup, çok ciddi bir arşiv çalışmasıyla birlikte dönemin çok canlı, âdeta roman tadında okunacak bir tasvirini eşsiz bir bürokrat ve entelektüel üzerinden gerçekleştirmiş ve bu mânâda ortaya gerçek bir şaheser çıkmıştır.

Filmlerden romanlara, tiyatro oyunlarından şiirlere kadar neredeyse sanatın tüm kollarına sirayet etmiş bu "modern"kurum, suça ve cezaya bakış açısının değiştiği Sanayi Devriminin bir ürünüdür de denebilir. Cezanın bir hak mahrumiyeti çerçevesinde değerlendirilmeye başlandığı bu süreçte mekana ve zamana göre tasarlanan ceza hukukunun ihtiyaç duyduğu mekanın ürünü olarak hapishaneler, belirli tipolojiler geliştirilerek kısa zamanda tüm dünyaya yayılmıştır. Bu süreçte Tanzimat ile radikal bir değişim ve gelişim arzulayan Osmanlı bürokratları, ceza hukukunda da Avrupa merkezli dönüşüm hamlelerinde bulunmuş ve 19. yüzyılın ikinci yarısında "hapishane" Osmanlı yönetimini meşgul eden kurumlardan biri haline gelmiştir. Bu tarihten itibaren hapishane binalarının da mimari programa dahil edildiği ve tip projeler üretildiği görülmektedir. Bu çalışmanın ortaya çıkmasına vesile olan temel veriler de bu süreçte üretilmiş ve merkezle paylaşılmış olan hapishane projeleri ve krokileridir. Günümüze değin Osmanlı hapishaneleri ile ilgili bütüncül bir çalışmanm ele alınmamış olması da bu çalışmanın gerçekleştirilmesinde ayrı bir motivasyon kaynağı olmuştur.

İslam siyasi düşüncesinin modern temayüller, icbarlar ve ihtiyaçlar etrafından yeniden üretilmesi ve dönüştürülmesi problemi sözkonusu olduğunda ilk önce baş vurulması gereken kaynaklar, ıslahat hareketlerine paralel olarak İstanbul başta olmak üzere İslam dünyasının değişik coğrafyalarında telif edilen hilafet risaleleri ve metinleri olmalıdır.

Bu metinler sadece İslam siyasi düşüncesindeki kavramlara ilişkin farklılaşmaları ve devamlılıkları, yeni rejim arayışlarını göstermesi açısından değil uluslararası güç merkezlerinin İslam dünyasına bakışını ve düvel-i muazzamanın Osmanlı Devleti ni muktedir bir siyasi-dini merkez olmaktan çıkarma istikametindeki politikalarının kronolojisi ve tekniklerini ele vermesi zaviyesinden de önem taşımaktadır.

Bugünün İslam dünyasındaki siyasi tartışmaları ve teorik çabaları derinliğine kavramak, anlamak, anlamlandırabilmek ve bu çalışmaların seviyeleri ile değişen-devam eden unsurları yorumlama kapasitelerini hatta istikametlerini tarihi bir zemin üzerinde değerlendirebilmek için de uzun tarihi sürecin yakın ayağında cereyan eden hadiseler ve düşünme, çözüm arama teknikleri çok yönlü olarak yolumuzu aydınlatacak, aynı zamanda kuvvet ve zaafları tesbit için geniş bir malzeme ve istinat noktaları sunacaktır.

II. Abdülhamit Devri altbaşlığını taşıyan ilk iki cilt,1877-1908 yılları arasında telif edilen veya basılan yirmi beş hilafet risalesini ve üç ek metni ihtiva etmektedir.

Klasik Türk Edebiyatı araştırmacılarının, Divan Edebiyatı sahasına gönül verenlerin ve edebiyat meraklılarının vazgeçemeyeceği bir kaynak olan bu kitap, devrinde kendisine  “Sultanüşşuarâ”  (Şairler sultanı) unvanı verilen Baki’nin, modern dönem araştırıcılarının “Edebiyat Tarihimizin Kaşıkçı Elması” olarak tanımladıklarıDivan’ında Osmanlı toplum hayatının izini sürmek amacı ile kaleme alınmıştır.

Şiirlerinde Osmanlı toplum hayatı ile ilgili meselelere büyük ölçüde üstü kapalı ve nükteler arasına gizlenmiş bir şekilde yer veren Baki, kelimeler arası ilişkilere önem veren, beyitlerin içine yerleştirdiği kavram, mazmun ve çağrışımlar arasında boşluk bırakmayan kusursuz söyleyişe sahip bir şairdir.

Kitapta Baki Divanı’ndaki beyitler arasına ustalıkla gizlenmiş sosyal hayatın izleri araştırılırken esas gaye; dünya çapında bir büyük şiir ustasını doğru anlamak ve onun şahsında, Klasik Türk edebiyatının çok önemli bir döneminin kültür arkeolojisini gerçekleştirmeye çalışmak olmuştur.

Bu amaçla, ele alınan beyitler önce günümüz Türkçesiyle nesre çevrilmiş, daha sonra kültür, din, tasavvuf, bilim-felsefe, mitoloji, tarih ve gündelik hayatın yansımaları açısından şerh edilmeye çalışılmıştır. Beyitler şerh edilirken diğer divan şairlerinineserlerinden örnekler verilmeye özen gösterilmiştir. Bu amaçla divan ve mesnevi olmak üzere 160 civarında eser taranmış; ayrıca tarih, tıp, musiki, ahlak, şerh, lügat ve Osmanlı kültür tarihine ışık tutan pek çok türde birinci el kaynaktan, ayrıca Batılı seyyahların seyahatnamelerinden yararlanılmıştır.

Eser, Osmanlı toplum hayatını Baki’nin kaleminden okuma fırsatı sunmakla birlikte; onun güçlü ve orijinal üslubu, çok renkli hayal dünyası, titiz kalem işçiliği ve şiirindeki anlam derinliğine dikkat çekme amacı taşımakta ve bu yönü ile de Klasik Türk edebiyatının dünya çapında zengin kültür dünyasını tanımada bir el kitabı mahiyeti arz etmektedir.

2014 yılından bu yana her yıl düzenlenen sempozyum serisinin üçüncüsü, Osmanlı’nın 17. yüzyıl ilim hayatını farklı açılardan ortaya koymayı amaç ediniyor. Dönemin fikir yapısına ve tartışılan ilmî meselelere ışık tutan birbirinden değerli on yedi ayrı araştırmayı bünyesinde barındıran kitap, Osmanlı düşünce tarihini merak eden araştırmacıların ilgisine sunuluyor.

Bu çalışmada dönemin tefsir, hadis fıkıh ve tasavvuf gibi temel İslam bilimlere ilişkin kıymetli çalışmaların yanı sıra, 17. yüzyıl Osmanlı dünyasında kitap üretimi ve kültürü, mantık, felsefe, mezhepler ve dinler tarihine ilişkin son derece ilgi çekici çalışmaları bulacaksınız.

Hem merak hem korku uyandıran, psikiyatriden çeşitli sanat dallarına geniş bir yelpazenin konusu olmuş delilik ve delileri Rüya Kılıç, erken modern dönem Osmanlı’da inceliyor. Delilerin teşhis edilmesi, delilik alametleri, tedavi yöntemleri gibi tıbbın konuya yaklaşımının yanı sıra toplumun delilere bakış açısını da ihmal etmiyor. Osmanlı’da dinin, delilere muameledeki etkisini de siyasi iktidarın delilere olan tavrını da dikkate alıyor. Modern psikiyatri öncesiyle günümüzdeki delilik “tanımlarının” farklılığını da mercek altına alan Erken Modern Dönem Osmanlı’da Delilik ve Deliler, yazarının deyimiyle “bir sessizliği” deliyor, ilgi duyulan ancak üzerine çok çalışılmamış bir alana ışık tutuyor.

“[...] delilik bir kişi için sürgün gerekçesi daha sonra aynı kişi hakkında merhamet talebiyle affedilme gerekçesi olarak karşımıza çıkabiliyor. Kaldı ki sıklıkla vurgulanan merhamet sınırsız ve karşılıksız değildi. Kısaca ifade edecek olursak, yapılan, sadece Osmanlı’da deliler ve delilikle ilgili yüzeysel ve genelleyici yargılara varmak yerine bunları anlamaya ve anlatmaya yönelik sınırlı bir çabadan ibarettir.”

RÜYA KILIÇ

Osmanlı Devleti hangi şartlarda nasıl kuruldu?

Devleti kuran isimlere hangi âlimler destek oldu? Devşirme sistemi nasıl uygulanıyordu?

Harem ve Enderun esasen nasıl kurumlardı?

Osmanlı askeri sistemi hangi temeller üzerine kurulmuştu?

Yavuz Sultan Selim neden hep Doğu'ya sefer düzenledi?

Osmanlı Padişahları Mekke ve Medine'ye nasıl hizmetlerde bulundu? Osmanlı Vakıf Sistemi nasıl mükemmel bir şekilde işliyordu? Osmanlı'da şehzade katli neden ve nasıl gerçekleşti?

IV. Murat sigara ve kahveyi neden yasakladı?

Enver Paşa ve Sarıkamış hakkında anlatılanların ne kadarı doğru? Ermeni Tehciri neden gerçekleşti?

Osmanlı Devleti, Amerika Birleşik Devletleri'nden nasıl vergi aldı? İttihat ve Terakki Cemiyetini kimler ne amaçla kurdular?

I. Dünya Savaşı'nda Araplar, Osmanlı'ya isyan etti mi? Belgeler ve anlatılanlar arasındaki farklar nelerdi?

Sultan Vahdettin İstanbul'u neden terk etti?

Bunlar ve daha birçok sorunun cevabıyla beraber; Matrakçı Nasuh'tan Itri'ye, Sokullu Mehmet Paşa'dan Mimar Kemaleddin'e, Kösem Sultan'dan Hatice Turhan Sultan'a, İdris-i Bitlisî' den Hacı Bayram-1 Veli'ye birçok ismin hikâyesini farklı bir bakış açısıyla anlatan bu eser, Osmanlı Devleti'nin tarihini merak edenler için doğru bir pusula görevindedir.

Elinizdeki bu çalışma, doçentlik başvuru eseri olarak Üniversitelerarası Kurula sunulan “OSMANLI YARGILAMA HUKUKUNDA BİLİRKİŞİLİK” adlı kitabın ikinci baskıdır. Hukuk tarihi alanında monografik bir kitap olan bu çalışmanın iki sene nihayete ermeden ikinci baskısına ihtiyaç duyulması, her yazarda olacağı üzere bizi de ziyadesiyle memnun etmiştir.

Çalışma yayımlandıktan sonra ulaşan tenkitler gözönünde bulundurularak bazı başlıklarda ve ifadelerde değişikliker yapılmıştır. Keza bu süre zarfında yayımlanan güncel eserler, çalışmanın ilgili kısmında işlenmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte ilk baskı sırasında göremediğimiz kaynaklar işlenmeye çalışılmış, hataların da giderilmesi hususunda gayret gösterilmiştir.

Bilindiği üzere Hukuk tarihi ilmi, zengin hukuk tecrübesi ve kültürü sağlaması hasebiyle pozitif hukuka katkı sağlamaktadır. Yüzlerce yıl ayakta duran ve sağladığı adalet ile takdir kazanan ancak yaşanılan aksaklıklara bağlı olarak ömrü nihayete erden Osmanlı Devleti’nin hukuk tecrübesi de kıymetlidir. Bu bağlamda Osmanlı Yargılama Hukukunda bilirkişilik uygulamalarından yola çıkarak çıkarılacak çok ders vardır. Umarız bu çalışma hem öğretiye hem pratiğe katkı sağlar. Gayret bizden, başarı Allah’tandır.

Haksızlık, zulüm, sömürü olduğu sürece bu duruma karşı çıkan solcular hep olacaktır.

Emperyalizmin solcu Türk korkusu, Türk ve İslam’ı anti-komünizmin payandası ve popüler söylemi olarak yeniden üreten, Türk-İslam Sentezi projesinin oluşmasına neden olmuştur.

İslam’ı sömürü aracı olarak kullanan emperyalist güçler, Arapları ehlileştirip kendi amaçları için bugün dahi kullanmayı başardıklarından, karşılarına çıkabilecek tek güç olan Türk Ulusu’nu da öz benliğinden koparıp, emperyalizmin hizmetine Türk-İslam sentezi ile katmayı başarmışlardır.

Bugün için yapılacak olan, emperyalizmin uşağı “Arap” kültüründen sıyrılıp Türk’ün haksızlığa, sömürüye, adaletsizliğe karşı çıkan sol öz benliğine geri dönmesidir.

Bu kitap, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e, Sol ve Türk kültürünü bu bağlamda tartışmaya açıyor.

Bizans devrinde İstanbul’un en büyük kilisesi, fetihten sonra şehrin baş camii, Ayasofya… Her iki dönemde de ilâhî lütuflara mazhar bir mimârî dehânın neticesi olarak görülen bu mukaddes yapının etrafında teşekkül eden zengin menâkıb kültürü, asırlar boyunca aktarılagelmiştir. Bu inanışın bir sonucu olarak Ayasofya, Bizans devrinin halk inanış ve efsanelerinde büyük bir yer tuttuğu gibi Türk devrinde de bir kısmı Bizans’tan aktarılmış, bir kısmı ise yeniden doğmuş birçok rivayet ve efsanenin konusu olmuştur. Osmanlı döneminde Ayasofya’yla ilgili kaleme alınan bu tür eserler arasında kısaca Ayasofya Risaleleri diyebileceğimiz bir dizi risale mevcuttur. Genellikle aynı kaynaklara dayanan Ayasofya risaleleri, içerik bakımından birbirine çok benzer. Aralarındaki fark ise çoğu zaman, anlatılan olayların ayrıntılı yahut özet şeklinde ele alınması ya da anlatımın sade yahut sanatkarâne olması gibi hususlarla sınırlı kalır. Risalelerde başlangıçtan Justinus dönemine kadarki zaman diliminde Ayasofya’nın inşa edilişi ve etrafındaki olaylar bir menkıbe havası içinde anlatılır. Yine de ciddi bir süzgeçten geçirmek şartıyla bu menkıbevî anlatımın arkasında ciddi bir tarihî bilgi malzemesi olduğu söylenebilir.
Bu fikirden hareketle, Ayasofya Risaleleri’nde, söz konusu risalelerden hem yazım tarihinin eskiliği hem de içerik bakımından sonrakilere kaynak olmaları yönünden önemli bulunan iki tanesi ele alınmıştır. Bu risalelerden biri, Fatih dönemi yazarlarından olan Derviş Şemseddin Karamanî’ye ait Târih-i Beyân-ı Binâ-yı Ayasofya-yı Kebîr ve bir diğeri, yine aynı devirde yaşamış olan ve “Müneccim” lakabı ile bilinen Yusuf bin Musa el-Balıkesrî’nin Târih-i Ayasofya’sıdır. Her iki risalede de mabedin yapım süreçleri hikâye edilirken menkıbevî bilgiler yanında teknik malumat da geniş yer tutmaktadır. Mimarî literatüre bir katkı amacıyla metinleri hem orijinallerinin Latinize halleriyle hem de günümüz Türkçesiyle neşre hazırlanan bu risaleler, zengin bir görsel arşivle birlikte okuruna sunulmaktadır.

Dine sonradan dâhil olan uygulamaların ortadan kaldırılıp dini ilk sahih haline döndürme ameliyesi olarak tanımlanan tecdîd meselesini farklı boyutlarıyla ele alan bu çalışmanın ilk bölümünde tarih boyunca müceddid siyasiler olarak takdim edilen devlet başkanlarının hangi özelliklerinin bu vasıfla anılmalarını sağladığı meselesi incelenmektedir. İkinci bölümde meselenin Osmanlı hanedanıyla ilgisi kurulmaktadır. Osmanlı müelliflerinin kullanımında “siyasi tecdîd” daha ziyade sultanlarla ilgili bir kavram olup “devleti kurmak/kurtarmak”, “İslâm siyasi birliğini kurmak”, “dine hizmet ve dini tecdîd”, “Müslüman dünyanın hamisi olmak”, “tüm İslam âleminin en üstün ve meşru sultanı olmanın ifadesi” olarak karşımıza çıkmaktadır. Kavramın “devlet içi düzeni sağlamak/isyanları bastırmak” ile “yolunda gitmeyen tüm devlet işlerini çekip toparlamaları” hasebiyle sultan dışı devlet adamlarının tavsifinde kullanıldığı da görülmektedir. Son olarak kavram “siyasi iktidara muhalefet aracı” olarak da devreye girmekte, böylece oldukça farklı boyutlarıyla literatürde karşılık bulmaktadır.

Osmanlı’nın Bilim ve Teknoloji Atlası

Prof. Dr. Aykut Kazancıgil, Osmanlı Devleti’ndeki bilim ve eğitim kurumlarının vücuda getirdiği büyük bilgi birikimini derli toplu bir şekilde ve ‘içeriden’ bir bakışla okuyucunun önüne koyuyor. Osmanlı tarihçiliğinde, 19. yüzyıldan itibaren biri dışarıdan, diğeri içeriden olmak üzere iki paralel yorum hakim oldu.

Bunlardan birincisi, Oryantalist söylemin kurduğu Doğu’nun bir parçası alarak ele alıyordu Osmanlı’yı. Bu söylemde Doğu donmuş, az gelişmiş, pasif, atıl olanı ve Batı karşısında daima ikincil ve geriden geleni temsil ediyordu. Diğer bakış ise içerdendi ama o da en az Batılı yorum kadar silikleştiriyordu Osmanlı tarihini. İkinci bakışta, Osmanlı gerileme momentinde yakalandığı için, bir altın çağ varsayılıyor ve sonraki dönemler, hiçbir yeni gelişme gösteremediği için suçlanıp bir kenara atılıyordu.

Her iki bakışta ortak olan nokta, Osmanlı tarihinin ‘içinden’ nasıl göründüğünü, nasıl zengin bir entelektüel geleneği tevarüs edip geliştirdiğini ve modern döneme bu mirası ne tür çabalarla intikal ettirdiğini hiç merak etmemeleridir. Oysa bu dönemlerde Osmanlı toplum ve devleti büyük dönüşümler geçirmiş ve kendisini modern şartlara başarıyla uyarlamasını bilmişti.