XIX. yüzyılın muktedir ve reformist hükümdarı Sultan II. Mahmud’a şehzade iken lalası tarafından bir dizi mektup yazılmıştır. Bu mektuplar hanedanı meşrulaştırma, bir hükümdarda olması veya olmaması gereken özellikler, hoca/danışman seçimi, askerî düzen, taşranın ahvali, siyaset ve diplomasi, şeriatı icra, adaleti tesis, İmam Ebu Hanife’ye tâbiyet, ekberî tasavvuf gibi konuları içerir.
Ayrıca Osmanlı Devleti’nde sadece idari, askerî, mâlî anlamda değil zihniyet anlamında da değişim ve dönüşüm sancılarının çekildiği III. Selim ve Atabegân-ı Saltanat’ın iktidarı döneminde kaleme alınan bu mektuplar lalanın içinde olduğu iktidar çekişmelerini de yansıtmaktadır.
Bu çalışmada lalanın mektupları, hem muhteva hem de kullanılan teknikler açısından siyasetname literatürü içinde değerlendirilmiştir. XIX. yüzyılın başlarında tahta çıkması kuvvetle muhtemel olan bir şehzadenin iktidara nasıl hazırlandığı sorusunun peşine düşülmüş, ancak nasıl hazırlanmaması gerektiğinin cevabıyla karşılaşılmıştır.

Bu kitap, Kırım’dan göçen sıradan bir Osmanlının, Mehmed Said Hâlet Efendi’nin “Hizmetkârlıktan” “Devlet Kahyalığı ve Padişahın Efendiliği”ne yükselmesinin çetin ve entrikalarla dolu enteresan yolculuğunu anlatmaktadır.

Yüzyılların süzgecinden geçerek tekâmül eden rüşvet-patronaj münasebetini çok iyi değerlendirerek devlet yönetiminde kendine yer açan Hâlet, zekâsıyla olduğu kadar devlet yönetiminde etkili olan hizipleri kullanmadaki mahareti, mükemmel bir ilm-i siyaset erbabı olarak da alternatif politikalar geliştirebilme yeteneği sayesinde –kendi deyimiyle– iktidarı sembolize eden “minarenin alemine çıkmış, buraya el uzatanların ise bıçak ile parmaklarını keserek minarenin dibinde bin parça olmalarını” sağlamıştır. Herhalde bir kişinin iktidar hırsı uğrunda yapabileceklerine dair bundan daha açık, kesin ve keskin cümleler söylemesi beklenemezdi. II. Mahmud dönemindeki iktidarını muhafazası ise yukarıda saydığımız hususların yanı sıra Sultan ile müşterek, dengeli ve muazzam mesaisinden kaynaklanmıştır.

Doğru ve yanlışlarıyla adını tarihe “Devletin Kahyası” olarak yazdırmış önemli bir figür olarak Halet Efendi’nin biyografisi, dün ve bugünkü Türkiye’nin siyasi halini anlamak için önemli bir eser.