ey çiya
ey çiyayê kal
ey çiyayê ji zarokên kurdistanê re bûye mal
ey çiyayê ji şervanên welêt re bûye pal 
min xwe spart te, devî û zinarên te
tu berz î, pîroz î
ji min bigire vê xemgîniyê
ji min bigire vê janê
tu çiya yî, tu dikarî hilgirî

“Ew gundê ku em ava dikin tê bîra te?”
“Erêê!”
“Ha li wî gundî her kes kincên bi vî rengî li xwe dike.”
“Çima?”
“Li wir her der kesk e. Lewma me got em jî di rengê xwezayê de bin.” 
Rêzan, xwe di hundirê wan kincan de xeyal kir. Dû re Çolo. Dema wêneyê Çolo hat ber çavên wî keniya. Ji cihê xwe rabû û kefiya Nadyayê li xwe pêça. Got, “Vê carê ez jî dikarim bi we re werim?” Ristem got, “Hê na. Ji ber ku ew gund bi piranî jî ji zarokan re surprîz e.”
“Ma em ê çi wextê werin?”
“Hindik ma em biqedînin. Dîwarên xaniyan û rêyên gund mane. Heke tu aliyê me ji wan kevirên birqonek kom bikî, wê çaxê ew ê zû biqede û tu yê jî bikaribî werî.”

Bibe Evîndarê kesekî

Di jîyana te de çi valahî nemîne,

Tu jîyanê tije û li gor dilê xwe bijî,

Nebe Qurbanê xwezikan û xewnerojkan

Ew kes Spêdê bibe Roja te

Êvarê bibe Hîva te,

Edî pêwistiya te ne bi tîrêjên Rojê û ne jî bi tav hîvê hebe.

Şev û Rojên Te bila bibe Evîndarê te.

Tu serüveneki di jiyana min de

Mina rewitiyek tije hevi

Mina rewitiyek bi xeyali

Be dawi ü be mirin

Tu niviseki li ser rüpele peşeroja min

Ü penüseki ji hibra cane min

Ü lenüsek ji çerme laşe min

Min te di nava hesten

Tene büyine de

Li nav çar diwaran

Li set doşekek sar ü semidi

An ji li nav kolanen bajareki de

Na Na li küntara çiyayeki

Li bin darek mazi

Paldeyi kevirek cemidi

Bi laşe ki qerisandi

Min te nivisand

Ü bi vi awayi tu büyi

Çirokek efsuni, destani

Büyi jiyanek be dawi...

gazin 
li yarê

yan were
însafê canî
bêzar nezarîne,
peyvên eşqê li min 
heram neke tu; yan jî 
bibe gul, da ku ez bizanibim 
bibim xar, bibim kelem, min bide 
şermê/yan bibe keçikeke xewneşevî bikişe 
paşika min, yan jî min di xewnên şevan de hişyar 
neke, bila mirina sîkoneyî tev li emrê min nebe/ yan were 
bi şêla Lîlîtûya Somerî, bi xezeba wê pîreboka cêc a „No‟ 
ya evînkuj; yan jî bihêle ez bibim bayekî xemdiz, bi her 
piçikên xwe hembêz bikim bejna te ya mûyane 
ya demdiz/ yan were bi maçeke harenarî min 
di hilma xwe de bijenîne, yan jî di binê 
ewrekî sayî de min ji dojeha xwe re 
bike miriyekî nenas/ bila qijikê 
gewdeberate laşê min ji hev 
biçirînin, bila bi xwîna 
min çîlik bide ew 
riwekên ziwa, 
xem nîne 
ey yar

Seyda Mela Ehmed Yalar helbestvanekî klasîk e ku di dîroka edebiyata Kurdî de, di serdema modern de dîwana xwe nivîsiye. Hemû helbestên di dîwanê de (ji bilî 4 helbestan) bi kêşa ‘erûzê nivîsîne. Her sê mesnewiyên ku jiyana feqiyan ji me re rave dike, heta vê demê di tu helbestên helbestvanan de nehatine dîtin. Ji teref mijarê ve ev helbestên yekem in. Ev hersê mesnewî ji bo folklora Kurdî girîng in.
Helbestên Seyda di dîwanê de li gorî teşeyên nezmê hatin senifandin. Di pêşî de xezel, ku piraniya helbestan bi vê teşeyê nin û paşê teşeyên din hatine bi cih kirin. 
Dîwana Mela Ehmed Yalar ku wî bi xwe nav lê kiriye ji hemû helbestên wî, çi nezm û çi şi’ran pêk hatiye. Di dîwanê de tevî helbestên wî sê menzûmeyên wî jî bi cih bûne. Bi vî rengî hemû berhemên Seyda di yek bergê de civiyan.

Bamed Serdar, di helbestên xwe de mîna rastiyeke dîrokî, di asteke semantîk de weke zanista ziman ya ku li ser bêjeyan disekine, bi mijarên evînî, civakî, xwezayî xwe dispêre rastiya jiyanê. Têgihiştina hebûna nêrînên cuda û li ser firehkirina sînorên peyvan radiweste.
Carna armanc û mijara xwe dihewîne û carna ji sînorên armanc û mijara xwe derdikeve, giraniyê dide têgehên mantiqî û girêdana nava peyvan. Ji kaniyên veşartî yên zimanê Kurdî bi dêrandineke cewheran derdikeve pêşberî xwendevanan.

Ev roman, di kesayetiya Kurdeke belengaz de, dramatîzekirina jiyana Kurda ye. Ji destê êş û elemên jiyana bindestiyê, ji destê koçberî, dubanetî û bêkesiyê, serboriyên me Kurdan çawa dibine zêmar û li rû ezmana dibine wêneyê evîna azadiyê. Di wî wêneyî de jî, wêneyê xwediyê nirxên zêrîn, wêneyê jina Kurd e ku bi zelûliya herî mezin dibe hîmê çanda Kurdî û bi zimanê xwe yê xweşik dîwarê pêşeroja me diafirîne. Êş û elemên xwe dike stran, dike govend û diyarî çiya û banî, deşt û zozan, gelî û newalên welatê xwe dike. Ji ber ewqas tehde û êşên dijwar, tu car rûyê xwe tirş nake û posîde nîne. Em Kurd tev zanin; gava ku jinên Kurdan bi purçî-mehde û posîde bin, bizanibin qira mêran hatiye.

Sal Mîna Bawîşkan Derbas Dibin ji çar çîrokan pêk tê. Ev çîrokana bi naveroka xwe ji hev diqetin, lê dîsa jî di ber hev û di ser hev ra derbas dibin û zimanekî wan yê hevpar çêdibe. Kesên di van çîrokan da şev û rojên xwe baş ji hev dernaxin, dilê wan meskenê kul û derdan e û çîroka xwe mînanî niviştekê bi xwe ra digerînin, lê dawiya dawî roj, meh û sal mîna bawîşkan derbas dibin û her kes di halê xwe da fenanî agirê cixareyê hêdî hêdî dişewite.
Nîhatê Hecî Şakir di vê berhema xwe ya ewil da xwe dispêre zimanê kilamên dengbêjan û bi Kurmanciyeke fesîh dinivîsîne, lê gava dinivîsîne jî ji vî zimanî kêm nake û vî zimanê ji bona çîrokên fesilandiye li hev zêde dike. Loma jî ev berhem bi çar çîrokên di xwe da dihewîne di heman demê da derçûna şêweya nivîskarekî nû ye.

Misk u Ember

Mistefa Barzanî di zindanê de çavên xwe li jiyanê vekirine. Jiyana wî bi giştî li ser çiya derbas bûye, li welatekî dûr jiyan terk kiriye. Heta roja ku miriye 75 sal temenê xwe di ber doza gelê xwe de derbas kiriye. Serokekî pêşketî, zanayekî bêhempa, qehremanekî jêhatî, umîda gelekî, lê li dinyayê ji bilî cilên li ser bejna xwe û mawîzera di destê xwe de, nebûye xwediyê tiştekî.

Ji Mistefa Barzanî pirsîn welatê Kurdan ku der e, got: “Cihê ku kewê gozel lê birêse (bixwîne), cihê ku dara berûyê lê hêşîn bibe, ew der welatê Kurdan e.”

Nivîskarê vê kitêbê Mehmet Feti Ceylan ji gundê Melasorikê yê li ser Baskêla Xarpêtê (Elazîz) ye. Nivîskar behsa jiyana salên berê ya herêma xwe, bi taybetî jî behsa zaroktiya xwe ya gund kiriye. Di bin sernavên Serê Salê, Radyoya Kurmancî, Kullepotik (Bûka Şemê), Keçikxwestin, Bêder, Patoz, Dewkêyandin, Lembeya Xazê, Kelandina Bilxur û Çûyîna Êş û gelek tiştên din jî mijarên vê xebatê ne. Nivîskar dema behsa van mijaran kiriye gelek bêjeyên herêmî jî bi kar anîne.

Ew çanda ku nivîskar behsa wê dike îro di nava xelkê de çiqas maye? Nivîskar bersiva vê pirsê û sedemê nivîsandina vê kitêbê weha gotiye: “Bi xemgînî û dilkeserî, ger em rastiyê bêjin, ev nirx û eymetên çandî ku me serqelem kiriye, îro ji sedî heyştiyê xwe najîn û ji holê rabûne. Vaye, herçend li ber xwe nedin jî, ji bo em ji nifşên pêşeroj re mîrateyekî bihêlin, me pêdivî li vê xebatê dît ku bi awayekî pirtûkî, wê bibe pira navbera me û dahatûya me.”

Fehmî Beg, li gundê Pêçarê yê li ser navçeya Liceyê hatiye dinê. Di helbestên xwe de mexlesa Namî bi kar aniye. Wek ku ji navê wî jî diyar e ew ji malbateke beg û mîran e; ji ber hindê wek “beg” hatiye naskirin.

Wî diwana xwe ya bi navê Mexmûru’d-Dewawîn di sala 1956an de qedandiye. Asta helbesta wî di nav edebiyata Kurdî ya klasîk de ji aliyê hunerî û edebî ve xwedî cîgehekî mustesna ye. Xwey-zimanekî giran e, lê ewçend jî ji hêla hunerên edebî ve têr û dewlemend e.

Dîwana wî, dîwaneke muretteb e. Ji şêst û heft helbestên Kurmancî û yeke erebî pêk hatiye. Ji vê dîwana wî bes nusxeyeke destxetî maye, ku ew jî wî bi xetê xwe yê pir xweşik û bi awayekî hunerane nivîsîsiye.

Gulistan

Mela Sîraceddînê Xelîli, di sala 1930î de hatiye dinyayê û di sala 1983yan de çûye ber rehma Xwedê. Dema ku tê de jiyaye ji aliyê aborî, siyasî û edebî ve ji bo Kurdan û Kurdî dewreke pir dijwar bûye. Kurdî qedexe bû; gelek kesan newêrîbû binivîsin. Kesên dinivîsandin jî kitêb û nivîsên xwe vedişartin; jixwe îmkana çapkirinê jî tunebû. Ji ber vê rewşa siyasî, weke gelek kesan Mela Sîraceddînê Xelîlî jî baş nehatiye naskirin. Xelîlî; wek Cegerxwîn, Seyid Eliyê Findikî û Seydayê Tîrêj -ku di vê sedsalê de berhemên hêja nivîsîne- careke dî ruh û can daye helbesta klasîk a Kurmancî. Li gorî asta berhemên sedsala xwe, dîwaneke serkeftî pêk aniye. Dîwana wî ya bi navê Gulcivîn, yek ji dîwanên girîng û giranbiha ya serdema edebiyata klasîk a dawî ye. Zimanê wî xurt û herikbar e û gelekî sivik e ku di roja me de bi hêsanî tê fêhmkirin. Wî bi Kurdî, 'Erebî, Farisî û Tirkî helbest nivîsîne. Dîwana wî, ji 143 helbestan pêk hatiye. Naveroka wê li ser mijarên civakî û eşqê ye. Herweha helbestên dînî jî tê de pir in. Mela Sîraceddîn, piraniya umrê xwe li herêma Botan û Torê derbas kiriye. Lewma jî tesîra devoka van her du herêman -nexasim ya Torê- li ser zimanê wî xuya dike.

Ev roman, romana mehkûm û firarên dewletê ye. Firarên piştî serhildana Şêx Seîd, mehkûmên hereketa Pêçarê… Mîna gelek qehremanên wek Şêx Fexrî, Feqî Elî, Emê Faro… Dewlet li pey şopa wan e di gund û newalan de. Bi eskerê giran gundan dorpêç dike, nahêle kesek derkeve ji malan, dişewitîne kes û pez û sewalan. Ev Roman, bîra hedîseyên piştî dardekirina Şêx Seîd û hevalên wî ye. Romana wan salên zor û zehmet, romana wan Salen Şewate...

Ehmed may’ xwi ra vano:

“Hela şore Delû Fikrî ma ra se vano?”

Eyşe şina kol bena qûnderano:

“Delû Fikrî ez kewta bextê to

Ti bikê bextê Elay’

Ti Ehmedê min nêkerê mehkûmê koyan o

Ez o hîrê rey bierzî mêzîn altûnano”

Delû Fikrî te ra vano.

Vano: “Ez o Ehmedê to

Bikerî mehkumê serê koyano

Yan ez o bikerî nîşaney gulano!”

Peymana Axalê (1881) di navbera Şahê Îranê û Têzarê Ûris de di dema sînorkifşkirinê de tê îmzekirin. Li gor vê peymanê, ji herêma bakurê Xorasanê beşeke mezin xaka Îranê, li xaka Rûsyayê tê zêdekirin. Piştî wê, bajarê bi navê Fîrûze yê li dora Eşqavayê, ku şûnwarê Kurdên Celalî bû, pêşkêşî têzarê Rûsyayê tê kirin. Di vê hengamê de, qehremanê Kurd ê Xorasanê Serdar Êwez Xanê Celalî ku serweriya Fîrûzeyê dikir, maweyê duwanzdeh salan li hember radestkirina Fîrûzeyê bo biyaniyan li ber xwe dide, heta ku tê kuştin. Piştî wî şêrejina bi navê Tuhfegul vê rêyê didomîne.

Neviyê mamoste Orhan pêşwaziya Sînemê kir û ew bi hevre çûn nexweşxaneyê.

Doxtor tenê ji bo deh deqîqe destûr da. Sînem bi kelecanek mezin kete hundir. Hêdîka ber bi nivîna mamoste ve çû. Mamoste bi dengekî lawaz got:
-Tu neviya Dilşayê yî?
-Belê ezbenî, te çawa zanî?
-Tu gelek dişibî pîrika xwe. Min qet çavxezala xwe jibîr nekir!
Mamoste Orhan hemû gotinên xwe ên ku dixwest ji Sînemê re vebêje, ji ber bêtaqetiya xwe dadiqurtand…
Sînemê ji çentê xwe desmala ku pîrika wê bi qenewîçe neqişandibû dîrêjî mamoste kir. Mamoste ew da ber pozê xwe, pê hêstirên çavê xwe paqij kir û ji neviyê xwe re gotina xwe ya dawî got:
-Dema ez mirim vê desmalê bikin nav kefenê min.

Nivîskar di van çîrokan de bi zimanekî nûjen evîn, kul û keser û pirsgirêkên jina Kurd anîye ziman. Her weha di naveroka van çîrokan de berxwedana jin û keçên Kurd jî xuya dibe. Hinek caran têkiliyên nifşê nû û yê berê bi çavê lehengên çirokên xwe tîne pêşberî me.

Min tenê pirtûkek nexwend. Bi rastî min sohbetek digel Diya Ciwan li dar xist. Her ku min dixwend, herwekî ku min dengê wê dibihîst, herwekî ku diaxivî… lewra Diya Ciwan weke nivîsê diaxve û weke ku diaxive dinivîse. Ev jî tayebetiyeke siruştî û balkêş a Diyan Ciwan e.

Min tenê pirtûkek nexwend. Min herwiha jan û êşên jina Kurd xwend. Xemgînî û feqîriya wê… bêsuûdî û bêşansiya wê…

Min pirtûkek xwend, di wê de bîranînen watedar, rewneq û amojgar tê de civiyabûn. Sohbeteke ber beroşkên xaniyên gundên Kurdan, ji devê Xanimê, Nefyayê, Emîneyê, Periyê û hê gelekî din… mêvanên gelekî bi qîmet cihê xwe girtine di vê pirtukê de û xwendekarên xwe jî vedixwîne û dawetî heqîqeta jiyanê dike. Fermo…

Dr. M. Zahir Ertekin

Herçiqas nav û dengê Mewlana bi berhema wî ya nemir bi Mesnewiyê li cîhanê belav bûbe jî, Dîwana Şems jî ji aliyê erbabên heqîqet û merîfetê ve xwedî meqamekî gelekî bilind e. Ger em bixwazin navekî din li Dîwana Şems bikin, em dikarin wê wek dîwana eşqê û dîwana evîndariyê bi nav bikin. Her xwendevanek tenê ji bo çend saetan be jî li rûpelên vê pirtûka muezzem mêze bike, dê bibîne ku di vê binavkirinê de ti mubalexe tuneye.

Mewlana di hemû helbestên xwe de bi girîftariyeke şeydayî behsa eşqê dike. Meriv dibêje qey di dilê wî, di canê wî û di zimanê wî de ji bilî peyva eşqê ti tişt nayê dîtin. Hezkirina ji Xwedê hebûna wî wisa dorpêç kiriye ku her zerreyeke wî vê eşqê terennum dike, çavê wî ji bilî Xwedê ti tiştî nabîne.

Dikare bê gotin ku Dîwana Kebîr çi bi temamî çi jî wek guldesteyên ku jê hatine bijartin li hemû zimanên sereke yên cîhanê hatiye wergerandin. Ev gulbijêra ku ji wergêrana sed xezelên bijartî ya Dîwana Kebîr a Mewlana pêk hatî, di Kurmancî de xebata yekem e. Wergêrana xezelan bi awayê menzûm hatiye kirin. Herweha digel wergerê, metnê orjînal yê Farisî jî li hember wergerê hatiye danîn.

Dawûd di nava tengahiyê de ye. Herku diçe cih lê tengtir dibe. Bitenêbûn jî gelşek mezin e. Di nava rewşa neçê de Dawûd piço piço bi alemek din dihese. Bi tev tirsa xwe ve teslîm nabe û li ber xwe dide. Bi ayetên Qurana pîroz xwe diparêze. Ev pirtûk bi Berxwedanê didome û li vir naqede.

Mela MehmûdêBazîdî zanayekî Kurd ê dîrokzan, zimanzan, kulturzan, wergêr û berhevkar e. Ew xudan xizmeteka mezin e di warênivîsîn û darêjtin û parastina berkar û berhemên Kurdî de. Wî hejmareka baş ji berhemên klasîkên Kurdî û vegêranên gelêrî û babetên zimanî û ferhengî û dîrokî li dû xwe hiştine.

Yek ji wan berheman jî ev kitêba wî ya Hîkayetêd Kurmancî ye ku ji 84 hîkayetan pêk hatiye û heta niha wek pirtûk çap nebûye. Ev hîkayetana kurt in, lêbelêxudan-naverok û derbirînên tijî pend û serboriyên berkeftî û hêja ne. Hindek serhatî ji dîroka şexsiyetan hatine wergirtin, hindek li ser zarêheywanan wek hevpeyvîn û hindek jî ji ketwarêserdemaBazîdî bi xwe, yan ji vegêranên gelêrî yan jî ji edebiyatacîhanî hatine wergirtin.

Piştî pêşgotina vê kitêbê û latînîzekirina wê, li dawiyê, destxeta wê jî bi awayekî rengîn hatiye bicîkirin.

Hebana Berxvan Nubihar Yayınları

“Çi dem û wexta ku destê xwe dihingivînim vê nivişta ku gorbihuşta pîrika min daye min, mîna ku ruh ji min kişiyabe, bi carekê re dicefilim. Tu dibêjî qey tiştekî nedîtî û dûrî çavan, mîna enerjiyê ji nava niviştê derbasî serê tiliyên min dibe û ji wir jî li temamê bedena min belav dibe, laşê min dişibe, hişk dibe, bi ser hev de dicive û bê liv dimînim. Ziman li min dişikê, gotinek tenê jî ji nava lêvên min naşemite. Her carê demeke dirêj li wir dimînim sekinî, heta ku destê min diqerime û dixilxile xwarê. Wê hîngê ez bi xwe ve têm û careke din hêdî hêdî xwîn di canê min de digere. Paşê ez di bin çavan re li kesên derdora xwe mêze dikim, dema ez digihîjim wê qenaetê ku bala kesî li ser min e, hema ez xwe dixim rewş û halê xwe yê berê û deng ji xwe naynim. Nexwe wê navê dînbûnê bi dû min bixin û ez ê bihetikim, ku xwe bi ava heft çeman jî bişom ez ê nikaribim wî navî ji ser xwe bavêjim.”
….
“Rojekê piştî ku nimêja xwe qedand gazî min kir, ku ez biçim cem wê. Ez çûm û li tenişta wê li ser çokan rûniştim û min her du destên xwe danîn ser çokên xwe, mîna ku ez li hemberî tiştekî pîroz û miqedes çûbim secdeyê, min xwe nedilivand. Ez û ew bi tenê bûn. Destê xwe yê ricifokî bir paxila xwe û ji wir niviştek derxist. Bi destê min girt û nivişt xist deste min, “Bila ev nivişt li cem te be karxezala min. Têke stûyê xwe, ne bide hinekan û ne jî wenda bike. Nebî nebî ku tu van gotinên min ji bîr bikî ha! Te fam kir. Baş lê miqate be.” Gotinek jî ji devê min derneket, min digot qey ku ez tiştekî bêjim, ez ê gunehkar bibim. Min zîq li nivişta di deste xwe de mêze dikir.” 

“Qolincên Nûjiyanê: bi estetîkek wêjeyî biserkeftî şahîdbûna rojên hatine jiyîn pêkanîye. Roman, bi nêrîna du serlehengan hatiye hunandin, ev teşe gelekî li naverokê hatiye. Lehengên romanê bi cil û berg bûne, cuda bûne, di nava civaka xwe de winda nebûne. Naverok balkêş e, ziman sivik e; bi giştî, roman meraqbar û herikbar e.” 
Ahmed Anaç 
“… Qolincên Nûjiyanê jî ji nava kaniya şoreşê, bi Tasa hûneriya neqişandî, aveka xweş dide civakê. Mala niviskar ava ku serdêmeka girîng, bi nav û bûyerên rastî radixê ber çavên me. Spas!” 
Şoreş Reşî 
“Ez dibêjim, HEDILÎ him di hêla şêwazê de, him di hêla çîroksaziyê de, him jî di hêla afirandina qerekter û diyalogsaziyê de, bi vê romanê deriyekî nû ji romana Kurdî re vekiriye. Ev derî li Romana Kurdî pîroz be…” 
Mehmed Akdogan 

“Yekem car Mamoste Kamran Simo Hedilî wek pêşengekî destpêkê ji nava tevgerê bi pênûsek xurt Romana Qolincên Nûjiyanê nivisandiye. Roman herçiqas berhemek pevxistî be jî, piraniya pirtûkê li ser rastiyê hatiye avakirin. Ev Roman rûpel bi rûpel şahidiya jiyana nû dike.” 
Mem Mîrxan 
“Di serdemek ‘ewrên reş û tarî’ li esmanê welatê me avis dibûn de, ev berhema Qolincên Nûjiyanê jî ji wê serdemê destpêdike. Romaneke ji pêla pêşîn ya destpêka tevgera azadiyê ye. Şoreşgeriya resen û evîna pak û paqij di vê romanê de hevidu himbêz dikin. Çirûska evînê ya di dile Berxikê Yadê û Gulhezê de pêketî agirê tekoşîna şoreşê bi wê evînê gurr û geş dike. Ev evîn dibe mînak ji bo hezaran evîndaran.” 
Gernas Koçer 
“Mamoste Kamran Simo Hedilî di vê romana xwe ya nû de bi şêwaz û teknîkeke nû derketiye pêşberî xwendevanên xwe. Yek ji mijarên herî giran-buha ya gele Kurd, bi pênûseke serkeftî û bibandor hatiye hunandin. Lehengên reng bi reng û hêmayên serbixwe yên bihêz sertêzeke balkêş û herikbar derxistiye holê.” 
Leyla Kilîç

Welê dixuye û tê zanîn ku xebat û tevgerên edebî yên Mehmed Uzun, bi qasî romannivîseriyê di warê lêgerîn û lêkolînên edebiyat û çanda kurdî de jî berbiçav in. Destpêka Edebiyata Kurdî, di warê lêkolînên edebiyata kurdî de gaveke hûr û kûr û nûjen e.

Mehmed Uzun di vê kurtelêgerê de, li ser edebiyat, nivîskar û şahîrên herçar parçeyên kurdistanê yên xuyayî û nexuyayî ne radiweste û bi zimanekî sade û herikbar yê edebî qala wan, xebatên wan û berhemên wan dike. Edebiyata Kurdî mixabin ku gelekî wext her êş û azar kişandiye û bêgav maye, lê belê tevî vê yekê hemû kesp û kosp, keft û leftên hewçend dijwar dane pey xwe û heya roja me hatiye û hêviyeke xurt bi xwe re aniye.

Destpêka Edebiyata Kurdî, heye ku mîna berhemeke kin û kurt bixuye; lê belê ew bi naverok û agahiyên ku di nava xwe de hewandiye, hêja û balkêş û dagirtiye. Ew dê bi van taybetmendiyên xwe her tim rewacdar be û herweha ew dê rê li ber nivîsar û xebatên akademîk yên edebiyata kurdî veke.

Antolojiya Edebiyata Kurdî, bi vî beşê xwe yê duwemîn, asoya Ziman û Edeba Kurdî berfirehtir dike. Di vî beşî de rengînî û pirdengiya edebiyata kurdî şênbertir dibe û yekcar vediguheze okyanûseke edebiyatê ya kûr û bêbinî; ji rohilatê welêt bigire heya roavayê welêt; çi bakur û çi jî başûr; rûpelên antolojiyê; bi nivîsên zaravayên kurdî yên, kurmancî, dumilî û soranî tên dagirtin. Agahiyên ku di navê de ne, me hildide ser milên xwe û me dibe li nav welêt û carina jî sirgûniyê vedinişîne; geh dike mêvanê xemgînî û endîşeyê, geh jî yê kêfxweşî û henekê.

Antolojiya Edebiyata Kurdî - II, jî dê mîna cildê yekemîn dewsa valahî û kêmaniyên ku hene tijî bike, dê qelîş û birînên ku li ser dilê ziman û edeba kurdî vebûne, bi hêza zanîn, nivîsar, çîrok, şihîr û pênûsşorên ku di nava xwe de hewandiye, bicebirîne.

Heke meriv rewşa zimanê kurdî ya sedsala bîstemîn bîne ber çavan; hingê meriv dibîne û têdigihe ku pêrgî gelekî astengî, qedexe û zordariyê hatiye, tevî vê yekê jî meriv lê dinihêre ku nivîskar û şahîrên kurdî, di her şert û mercî de, bêrawest, di nava geremol û dijwarî; di bin gef û tehdîdên hewçend giran yên serdestan de her berhem afiandine û her weha nîşan dane ku zimanê kurdî bi qîma xwe tê û ew ne kêmî zimanên cîran û biyanan e.

Uzun, di destpêka sirgûniya xwe de, wextê ku yek ji gerînendeyên kovara Kurdistan Pressê ye, hewcedarî bi lihevkomkirina nivîskarên kurd yên her parçeyî û bi danasîna wan, berhem û xebatên wan yên edebî aniye û dest bi xebatê kiriye. Her ku çûye ev xebata danasînê qulipiye ser fikreke kûr û qehîmtir. Piştî tevlibûna xebata çend salên din, ev antolojî hatiye pê. Ev xebata dûr û dirêj, di tarîxa nêz ya Edebiyata Kurdî de, gav û tevgereke gelekî berbiçavtirîn e, ji bo ziman û edebiyateke kevnare dikare bibe hereketeke gelekî nû û nûjen.

Antolojiya Edebiyata Kurdî, ne bi tenê berhemên nivîskar û şahîrên kurd dide nasîn, her weha ew bi her awayî pirekê di navbera nivîskar, şahîr û xwendeyên kurd de ava dike û wan her nêzîkê hevûdu dike.

Dengê jibîrbûyiyan, di vî beşê duwemîn ê romanê de jî tê vegotin. Vebêjê romanê wekî ava çemê dîcleyê bê west û rawest her diherike, dibe dengê dîroka nêzîk û kevneşopiyên ewçend qehîm û kevnare yên navçeyê û însanê wê serdemê. Qehreman û vebêjê romanê, Biroyê Dirêj bi sebra Eyûb Pêxember, serpêhatî û serbûriyên jiyana xwe yek bi yek bêyî ku bêhna xwe teng bike ji xortên dilovan ên hawîrdor re vedibêje. Riyên jiyana Mîr Bedirxan; dûr, dirêj û dijwartir dibin. Piştî serhildana Mîr û şerê mezin ê Osmaniyan, Mîr ji welatê Cizîra Botan; bi tevî nas, xizm, jin, cariye, yawer, zarok, nevî û nêzên xwe ji welêt tê nefîkirin. Pêşî Stembol û girava Girîdê dibe warê wî, bi dû re jî bajarê miqedes ê îslamiyetê Şam. Sirgûn dibe qedera wî.

Berdewamiya Hawara Dîcleyê, bi mirin, qîrîn, hawar, sirgûnbûn, çîke-çîka şûrên şûrbazan û dengê bilind ê bêdengiya Estera Keldan, ku di dil û mêjiyê Biroyê Dengbêj de her olan dide, didome û bi vê gotina ku êdî bûye klasîk ''We xwest, min jî got û ji îro pê ve êdî hûn ê bibêjin, pêşî ji kesên ku li serpêhatiya min meraq dikirin, paşê jî ji der û dorên xwe re. De niha qendîlê bitefînin û êdî herin,'' bi dawî dibe.

Romana Hawara Dîcleyê li ser dengan ava bûye. Hîm û bingeha romanê ji dengên berê yên ku di nava rûpelên tarîxê de veşartî ne hatiye pê. Qehremanê romanê Biroyê Dengbêj, dibe dengê jibîrbûyiyan. Peywira sereketirîn a vebêjê vê vegotina dûr û dirêj, vegera li rabirdûyê ye, dengê do û îro digihîne hevûdu û bêyî ku raweste çêlê lê dike. Herweha ev roman, vegotineke modern a wekî pireke ku di navbera paşeroj û pêşerojê de hatibe avakirin e. Biroyê Dirêj, wezîfeya bîra civakî bi cih tîne û serbûriyên ku jiyaye bi îro, bi guhdar û herwekî ku tê zanîn bi xwendevanan digihîne. Umirê Biroyê ku êdî li pey maye, şahidî û çavdêriya komkujiyan, jihevûduveqetînan, welatê xerîban û têkçûyinan dike. Bi çêlkirina vê vegotinê, heçku Biroyê Dengbêj dîsa bi Mîr, Heme, Gulîzer, Migo, Armê, Mam Sefo û evîndara xwe Esterê re ji nû ve bijî.

Kürtçe edebiyatın usta ismi Mehmed Uzun Dengbêjlerim'de okuru zorbalığı da barındıran asimilasyon politikalarına rağmen yok edilemeyen bir kültür mirasına sahip olabilmenin coşkusuna davet ediyor.

Sürgün yıllarında gönülden bağlandığı Homeros, Ovidius, Canetti, Joyce, Brodsky gibi Batılı söz ustaları ile köklerindeki sese can veren dengbêjlerin arasındaki kültürlerarası bağları güçlendiriyor. Apê Qado'nun, Evdalê Zeynikê'nin, Alihan'ın, Rıfatê Darê'nin, Ehmedê Fermanê Kîkî'nin yaşamöyküleri ve sözlü mirası bu vesileyle ölümsüzleşirken, birbirine tümüyle yabancıymış gibi görünen iki dünya arasındaki çizgiler Uzun'un anılarında silikleşip ustalıkla harmanlanıyor.

Mehmed Uzun'un Kürt Edebiyatına Giriş çalışması, geçmişten bugüne çeşitli politik gerekçelerle ortak bir lehçeye, hatta alfabeye kavuşamamış Kürtçeye ve gelişimi kesintiye uğramış Kürt edebiyatına dair bir başvuru kaynağı niteliğinde...

Uzun, yasaklanmış ancak yok edilememiş bir dilin sözlü kültürden yazılı edebiyata geçiş dönemine, Kürtçeye yönelik Sovyetler Birliği'ndeki kurucu girişimlerden Irak, İran, Suriye ve Türkiye coğrafyasında filizlenen eserlere yolculuğunu, siyasal ve sosyopolitik bağlamlardan koparmaksızın sergilerken, Kürt dili ve edebiyatının geldiği noktayı anlayabilmek için geçmişe dair de bir projeksiyon tutuyor.

Yazdığı eserler kadar Kürt edebiyatının görünür kılınmasına, Kürtçenin güçlü sözlü geleneğinin yanı sıra yazılı bir dil olarak yaşamasına, gelişmesine ve ürünler vermesine yaptığı katkılarla anılan Mehmed Uzun, bu derlemeyle Türkiyeli okurlara Modern Kürt Edebiyatı'nın kazandığı ivme hakkında bütünsel bir çerçeve çiziyor.

Kürt dili ve edebiyatının inşasında birliği sağlamayı hedefleyen ve onlarca entelektüelin desteğiyle derlenen Antolojiya Edebiyata Kurdî'nin bu süzgeçten geçirilmiş Türkçe edisyonu Kürt kimliğine ve sosyolojik arka planına dair de yeni bir bakış açısı kazandırmayı hedefliyor.

Mehmed Uzun'un binbir güçlüğü bertaraf ederek hazırladığı, şiir , öykü, roman kesitleri, piyes, denemelerden oluşan bu Kürt edebiyatı seçkisi, edebi türlere ve dönemlere merak duyanlar için bir kılavuz...

Geçmişten bugüne varlığını devam ettirmiş, söylemekten, anlatmaktan, kelamı işlemekten hiçbir zaman vazgeçmemiş olan sözlü gelenekler, halkın kendi hikâyesini, kendi sözüyle var eden önemli aktarım araçlarındandır. Ülkemizde hayat bulan sözlü gelenekler içerisinde önemli bir yere sahip olan Dengbêjlik de diğer sözlü gelenekler gibi bu aktarım geleneğinin dikkate değer unsurlarındandır. Halkın kolektif belleğini canlı tutan, geleneği tüm unsurlarıyla taşıyan Dengbêjlik geleneği, ortak bir hafızayı ve tarihi temsil etmektedir. Dengbêjlik geleneği, üzerinde derinlemesine çalışmalar yapılması, birçok farklı açıdan ele alınması gereken bir konudur. Bu çalışmada, Dengbêjlik geleneğinin geçirdiği dönüşümler, araştırılmaya, incelenmeye çalışılmıştır.

Şevê dev û delingên xwe hildabûn û bi xemla dengê çivîkên ji rojek nû re çavên xwe vekiribûn, pelên dara bîhê ya li hewşê diweşiyan. Dayika guliyên wê hinekirî, çavên xwe yên qerimî bi destên xwe yên hinekirî firkandibû û bi heybetek mezin dîsa berî ku roj hilê li ser piya bû. Dayika guliyên wê hinekirî, dîsa di destpêkê de kitana xwe ya spî û simala xwe ya bi çavên kilkirî dihat parastin, da serê xwe û berê xwe da şibakê. Ji cama şibakê ya ku bûbû şahidê kulên di qermîçekên rûyê wê de asê mabûn, li deqa li ser eniya xwe nihêrt. Erbaneya bi dîwêr hatibû dardekirin jî wekî dirûvên xewnên ji mirinê filitîbin ji cama şibakê xuya dikir. 
Wekî her berbangê bala çavên qerimî vê carê ket ser goristana ku di nava xwe de sê gorên li ber hevdû, distirand. Dema bala çavên qerimî diketin ser goristanê hêsirên çong li mirov sist dikirin, dihatin xwarê û qirika ku êdî nedixwest êşê daqurtîne, ziwa dibû. Li aliyekî din jî heyranokên li dijî zilma sedan salan serî hildidan, dihatin ser ziman. 

Derde Mı Niyo

Şiddet ve kefarete değgin bir başyapıt.’
Guardian 

Belfast: 1985. ‘Sorunlu Dönem’in tam ortasında Protestan polis teşkilatı RUC’ta Katolik bir polis olarak çalışan Dedektif Sean Duffy profesyonelce işlenmiş bir çifte cinayet ile bu olayın ardından gerçekleşen intiharı soruşturmaktadır. Görünüşe göre Michael Kelly anne babasını vurmuş, sonra da uçurumdan atlayarak hayatına son vermiştir. Ama Duffy bir süre sonra Kelly’nin geçmişte Oxford’da girdiği ilişkileri, katılmış olduğu bir partide bir bakan kızının aşırı doz eroinden dolayı öldüğünü keşfeder. 
Yeni bulgular onu silah kaçakçılarının, silah tüccarlarının, Britanya hükümetinin ve sahte kimlikli bir Amerikan ajanının da içerisinde olduğu büyük bir şebekeye götürecektir. Bu arada İngiliz Gizli Servisi gelip onun kapısını çalar…

Bu kitap; yazarın uzun yıllar üzerinde çalışarak; bilgi, birikim, duygu düşünce ve yaşanmışlıklardan hareketle yazdığı şiirlerden oluşmaktadır.
508 sayfadan ibaret olan bu kitapta, 367 pencereye yazılmış olan şiirler yer almakta olup, basım dili Kürtçe’dir.

Ez tik-tena ya
Mîyane veng û renge şarîstanî de
Dem û dewran çi lez şi
Dinya key bîya extîyare
Na vila talihe mi çira wina milçewt a
Şayî çira ma re teresî kena?
Ez ke game erzena rayîre to
Deştî bene zede û koyî bene berzî
Nika karwanan dima
Ez pamende ya, ti dûrî ya!

Heyate xo de raya veren a ke nişena ra trene. Trena derga barîye kişta roye Renî ra sereye xo sey marî tadayene û rayan ser o xiz bîyene, devacer şîyene. Koye nat-dote royî berz û kewe bî. Ge-ge sere koyan de, mîyane geme de şatoyî bî. Sanikan û fîlman de ke çitur e, eynî henî bî.
....
Mi çi qehirî, çi derdî antî, çi mayînî teqay bîne lingane mi de, parçeye mi hewa ra çerexîyay, varay bi mi ser, mi çi zulm dî destane zebanîyan de, mi çi koyî, gerîsî peye xo de ca verdayî, çend rey tîje koyan ra şîye û reyna nevejîyaye, çend hevalane mi verara mi de can da, maya mi merde, mi boya vilikan xo vîrî ra kerde, mi her çî xo vîrî ra kerd, mi tena boya dolbenda maya xo û ti xo vîrî ra nekerda.

Edebîyate kirmanckî edî reşto yew sewîyeka başe û ma eşkenîme ne edebîyatî ser o teorî, rexne û açarnayîşan bikerîme. Helbet no seba antolojîyan zî wina yo. Ma beno ke ewro seba kirmanckî besenekenîme şîîran goreye babetan tasnîf bikerîme û antolojîyane cîyayan amade bikerîme labele ma besekenîme goreye deman yew antoloje şîîran amade bikerîme. Antolojî seba heme ziwan û edebîyatan e dinya cayeko zaf girîng gene. Manaya antolojî “guldeste” yo. Xebate ke parçeyane weçiniteyane esarane edebîyan ra ena peser ra eno vatene. Antolojî bi metodane cîya-cîyayan eno amadekerdene. Antolojî seba yew edebîyatî vîr (hafiza) o, lîlika/neynika yew ziwanî yo, maceraya ma ya poetîke bi xo ya. Feydayane antolojîyane şîîran e tewr muhîman ra yew no yo: Antolojî musnene ma ke heta ne dewrî şîîre senî qonaxane vurîyayîşî ra derbaz bîya û ameya reşta sewîyeya senene, se bîya û şeklo senen girewto. Ez bawer kena no antolojî zî na rewşe edebîyate ma de zelal musaneno wendoxane kirmanckî.

Seba ke kirmanckî hema newe-newe akademî de caye xo girewto zaf xebatan re îhtîyacîya ma esta. Hema zî zaf fekane kirmanckî ser o xebatî nebîye û ne fekî “nimite” mende. Ma na xebata xo fekeke kirmanckî ye “nimite”yî ser o kerde. Yanî feke kirmancane ke mabene qezaya Çinarî ya Dîyarbekirî û qezaya Derike ya Merdînî de ye ser o, bi vatişeko bîn feke kirmancane derûdore Qerejdaxî ser o.

Ne kirmancî, derûdore xo de bi nameye eşîra xo “mehelî” yene şinasnayîş. Heta nika eşîra înan û ziwane înan ser o xebatî neameye kerdene û hayîya zaf kesan ne kirmancan ra çin a. Seba ke mehelî mabene mintiqayane kurmancan de ye û e û kurmancî yewbînî reyde zewijîyene, merdimî û embazî kene lehçeya înan roje bi roje hîna zaf bine tesîre kurmanckî de manena. Hetek ra zî hem kirmanckî hem kurmanckî zaf leze tirkî ver de apey şine.
Ma na xebata xo de hem eşîra mehelîyan daye naskerdene hem zî ziwane înan ser o vindete û ziwane înan ra çend tekstî peşkeş kerde.

Ziwan bingeyê estbîyayîşê yew miletî yo ke az ra az neql beno. O tena wasitayê komunîkasyon û dayiş-girewtişî nîyo, eslê xo de wasitayêk aktîf yê şekildayîş û xeliqnayîşê kamîya ferdkî û komelkî yo. Fonksîyonê ziwanî, hem hetê ferdkî hem zî hetê komelkî ra zaf muhîm ê. Ziwan, mîyanê cuya komelî de herikîyeno û beno hemparê çarenuştişê komelî.

Kirmanckî (zazakî) zî bîya parçeyê qederê ma û çi heyf ke şertanê averşîyayene ra mehrum menda. Semedo ke kurdkî nêbîya wayîrê statuyê fermî, ne sazgehê ma yê musnayîş û averberdişê ziwanî virazîyayê ne zî arşîvxaneyê ma. Helbet na rewşe ziwan û kulturê kurdan ser o tesîro zaf negatîf kerdo. Bitaybetî xebata ziwan, folklor, edebîyat û nuştişî, goreyê lehçeyanê ma yê bînan kirmanckî de hîna berey dest pêkerdo. Ewro pêserîya kirmanckî ya nuştekî ra behskerdişê ma, sayeyê çend merdimanê dilsozan û zehmetkêşan mumkun beno.

Pêla vayî ke vinete û boye bîyê vîndî, bi destê xo çimê xo kerdî pak, o ra dime kî hêdî-hêdî pispisnayî we, verê xo çarna ra asmên, uca de nîyada. Pêwrî asêne. Pêwro leng, ancîya peyser mendîbî:

“Neçaro zar se bikero? Hevalê xo çîp şonê, o bi xo kî leng o, nêreseno ci. Lengîya bêbexte nêverdêne ke şêro keyeyê xo,” vat xo fek de. Astareyo Çilek kî hîna vindî nêbîbî. Sey her timî zaf rindek bereqîyêne. Hem kî winî bereqîyêne ke merdim vatêne ke wet ra huyîno, selam dano.

Tenê ke vinete, çimê xo pêwran ra fîstî dûrî, hetê rojhelatî de asmên ra fetelnayî, uca ra şîye başûr, başûr ra xo çarna amê rojawan labelê keyfê xo tepîya pê nêame. Xo bi xo “Qet tamê asmênê nê welatî çin o. Mendo ro sereyêde keçelî. Sereyo keçel, çitur ke porr ci ra rişîno ro noca-uca ra tek-tuk telî menenê, asmênê nê welatî kî winî yo. Astarê noca yo, astarê uca yo,” vat.

“Ya Bimbarek! Ti ya ke roştî dana, homete tarî ra xelesnena ra! Ti ya ke çarkoşê cîhanî kena germ û can dana des û heşt hazor alemî. Sifte hometa xo ya bîne rê, o ra dime kî ma rê çêverêde xêr cisane. Neqe ma ra dûrî bere, risko xêr bide. Nêbîyayîye de sêmuga ma mesoyne,....” vat.

La nê hîs û heskerdişê ma... ez nêzana ez to rê senî vaja, ti nuştox î û ti nê çîyan hîna zaf zanî. Mi heskerdişanê winasîyan ser o wendo, mi eşqê winasî eşnawitî... la çiyo ke zaf cîya yo ke merdim nê hîs û heskerdişî biciwîyo. Ha ez tena şîna ney to ra vaja, birayo ezîz. Ez sereyê to nêdejna, kilm piro da, kurmanckî vaja: Dima... xora estaneka mi zî nê dimayî ra pey dest pêkerd, dejê mi badê dest pêkerd, ezîzê mi. Ne vatişê Homayî ne vatişê mi... la vatişê datkênaya mi rast vejîya. Winî bi. Sey datkênaya mi bi: Eşqî de, bextîyarîya eşqî de a game ra berzêr mertebe çin bî. To va ey?

Kam şîkîno resmê vayî virazo?
Vay bi xo, resmê xo hêgayan ra viraştî
Payîzî bi, zerd reng kerd,
Zimistanî sipî,
Wisarî û hamnanî her reng kerd pede.

Tabloyêde henên bî ke
Şarî ser a silawate arde
Hekmet mendî
Qe kesî nêviraştbî
Ne amê rotene
Ne amê herînayîş
Ne kî buha xo bîye.

● Cemiyet-i İstihlas-ı Kürdistan
● Kürd İstiklâl Komitesi
● Kürdistan Teali Cemiyeti
● Kürd Millet Fırkası
● Kürd Demokrat Fırkası
● Kürd Teşkilat-ı İçtimaiye Cemiyeti
● Kürdistan İstiklâl ve İstihlâs Komitesi

Folklor seba heme miletan kerraya bingeyên a. Eke a kerra cayê xo şedeynaye nêbo, ser o çîyêk zî awan nêbeno. Miletê ke serdest ê heme çîyê înan bi ûsul qeyd û tesnîf bîyo. La seba miletanê bindestan ma nêeşkenê eynî çîyî vajî. Bi taybetî seba miletê ke hem bindest û hem zî heme çîyê înan qedexe bîyo, payramendişê înan, neqilbîyayîşê kulturê înan zehmetêko pîl o. Eke dest nêerzîyo ci, verba zemanî vindî beno şino. Bi nê şiûrî 2013 de mi dest bi xebata deyîranê ma û 2014 de zî meseleyanê Cimê Aşikan kerdbî. Hetèk ra ez kasetanê Cimê Aşikan ser o xebitîyayêne hetêk ra zî mi kasetê verên yê deyîran sax kerdêne. Axir yê Cimê Aşikan ra hewt hîkayeyî Weşanxaneyê Roşna ra sey kitab neşr bî.

Û nê deyîran ra “Zerenci” û “Lawko”, her yew bi varyantêk Newepel de weşanîyabî. Sebebê tercîhkerdişê min yê kasetan no bi ke mi waşt bimojna ke tayê “hunermendan”ê neweyan senî kultur texrîb kerdo. Çîyêko bîn zî o bi ke medyaya sosyale de tayê merdiman goreyê xo çîyêk bestine deyîranê ma wa û ser o yew hîkaye pêardêne. Coka mi waşt ez deyîrbazanê verênan ra deyîran bigoşdarî û bi hîkayeya înan binusî.